Η οικογένεια ως σύστημα

Μιλώντας για την «οικογένεια ως σύστημα» ισχύει η αρχή κατά την οποία το όλον είναι κάτι παραπάνω από το απλό άθροισμα των μερών του. Ένα σύστημα περιλαμβάνει τις αλληλεπιδράσεις και τις διεργασίες μεταξύ των μελών του, αλληλεπιδράσεις οι οποίες ξεπερνούν τη δραστηριότητα του κάθε μέλους μεμονωμένα. Έτσι, μια οικογένεια δεν περιλαμβάνει απλώς τον πατέρα, τη μητέρα και τα παιδιά ως άθροισμα από οντότητες, αλλά και τη δυναμική οργάνωση και αλληλοσυσχέτιση μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, οικογένεια ορίζουμε το σύστημα που περιλαμβάνει τους γονείς, τα παιδιά και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Τα μέλη της οικογένειας συνθέτουν ένα ανοιχτό σύστημα σχέσεων. Επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν  μεταξύ τους σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Συν- εξελίσσονται. Τα μέλη μιας οικογένειας δε μοιράζονται μόνο τη στέγη αλλά και τα συναισθήματά τους, την ιστορία τους, τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τους κανόνες και τις συνήθειές τους. Θέτουν στόχους και προσπαθούν να εξασφαλίσουν όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ψυχική υγεία της οικογένειας και ταυτόχρονα να κρατήσουν ανοιχτή την επικοινωνία με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Οι συμπεριφορές μες την οικογένεια διέπονται από κυκλικότητα, στη βάση του ότι το κάθε μέλος ασκεί επιρροή και ταυτόχρονα επηρεάζεται από τα υπόλοιπα.

Συχνά στην κλινική πράξη παρατηρούμε πως οι δυσκολίες ενός  παιδιού αντανακλούν μία κρίση που αφορά σε ολόκληρη την οικογένεια, απλώς εκδηλώνεται από ένα μόνο μέλος, το οποίο αναλαμβάνει χωρίς να το συνειδητοποιεί να δώσει λύση στα προβλήματα ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος.

Όταν τα μέλη μιας οικογένειας βρίσκουν τρόπους ώστε να μπορούν να προχωρούν αρμονικά, τότε η οικογένεια τείνει να θεωρείται «λειτουργική». Στην αξιολόγηση της λειτουργίας της λαμβάνουμε υπόψη μας επτά (7) κύριες διαστάσεις της οικογενειακής συναλλαγής:

1. Το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας.
2. Την επικοινωνία μεταξύ των μελών της.
3. Τα όρια που καθορίζουν το βαθμό στον οποίο τα μέλη της είναι και μαζί και χωριστά.
4. Τις συμμαχίες που εξετάζουν το σχήμα των σχέσεων μέσα σε αυτήν.
5. Τη σταθερότητα και την προσαρμοστικότητά της στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις και συνθήκες.
6. Την αποτελεσματικότητά της στην αντιμετώπιση προβλημάτων.
7. Την ικανότητά της να δημιουργεί δεσμούς με τον έξω κόσμο.

Μία οικογένεια με συγκροτημένη δομή:

• Διαχειρίζεται τα οικογενειακά θέματα με αποτελεσματικό τρόπο.
• Έχει ξεκάθαρους γονεϊκούς ρόλους.
• Εφαρμόζει κανόνες συμπεριφοράς για τα μέλη της με σταθερό και συνεπές τρόπο, χωρίς όμως να χάνεται η ευελιξία.
• Εκδηλώνει γνήσιο ενδιαφέρον για τις ανάγκες των μελών της.
• Επικοινωνεί με το διάλογο και ενθαρρύνει τη συνεργασία.
• Δεν είναι άκαμπτη.
• Στηρίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό, στη εκτίμηση και στην εμπιστοσύνη.

Η αρχή της «ομοιόστασης», όπως την γνωρίζουμε από τη βιολογία, ισχύει και στις οικογένειες. Δεχόμαστε ότι η  κάθε οικογένεια εκ φύσεως προσπαθεί να διατηρήσει σταθερή τη δομή της παρά τις εξωτερικές αλλαγές , όπως ακριβώς και το σώμα μας τείνει να διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του παρά τις αλλαγές του περιβάλλοντος. Σε καταστάσεις όπου  διαταράσσεται η ισορροπία του οικογενειακού συστήματος, η οικογένεια συχνά χρησιμοποιεί έμφυτους μηχανισμούς προσαρμογής. Οι άνθρωποι, τις δύσκολες στιγμές ενώνονται και αντλούν δύναμη ο ένας από τον άλλον. Αξιοποιώντας τους συναισθηματικούς δεσμούς προσπαθούν να απαλύνουν τα δύσκολα συναισθήματά τους. Κάθε οικογένεια κρύβει αποθέματα τα οποία αναδύονται και αξιοποιούνται σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες.

Η βάση της ψυχολογικής λειτουργίας της οικογένειας παραμένει κυρίως η ικανοποίηση της ανάγκης των ατόμων να αισθάνονται ασφαλή και να απολαμβάνουν τη φροντίδα των άλλων. Η πολυπλοκότητα ,ωστόσο, των οικογενειακών σχέσεων έχει απασχολήσει και απασχολεί μέχρι και σήμερα τους οικογενειακούς θεραπευτές , καθώς η οικογένεια σα ζωντανό σύστημα που είναι, αλλάζει και εξελίσσεται συνεχώς, επιτρέποντας στα μέλη της  να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τις δυνατότητες και τις ψυχολογικές τους λειτουργίες.

InterNus- Κέντρο Συμβ/κής & Ψυχ/πείας