Πώς επηρεάζει η κοινωνική φοβία την καθημερινή ζωή του ατόμου;

Όλοι οι άνθρωποι βιώνουμε το αίσθημα ντροπής κα του άγχους όταν βρισκόμαστε σε καινούργιες κοινωνικές καταστάσεις ή όταν πρέπει να παρευρεθούμε σε ένα μέρος γεμάτο κόσμο, αλλά μόλις ξεπεράσουμε τον αρχικό δισταγμό συνήθως βρίσκουμε την εμπειρία ευχάριστη. Επίσης, θα έχουν συμβεί στιγμές να αισθανόμαστε έντονη ανησυχία όταν πρόκειται να δώσουμε μια ομιλία ή να παρουσιάσουμε μια εργασία στον επαγγελματικό μας χώρο. Κάτι τέτοιο ασφαλώς δεν συγκαταλέγεται στις φοβίες, αλλά σε καθημερινές περιστάσεις της ζωής και σε φυσιολογικές ανθρώπινες αντιδράσεις. Το άγχος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι μάλλον λειτουργικό, καθότι συμβάλει σε μια καλύτερη επίδοση και μας κινητοποιεί να επιτύχουμε το στόχο μας. Για τα άτομα όμως που υποφέρουν από κοινωνική φοβία αυτό το φυσιολογικό και δικαιολογημένο άγχος παίρνει άλλες διαστάσεις.

Κοινωνική Φοβία ή Κοινωνικό Άγχος

Ως φοβία θεωρείται η κάθε μη ρεαλιστική και συνήθως ακραία αντίδραση φόβου που προκαλείται αυτόματα, δεν μπορεί να ελεγχθεί με τη θέλησή μας και οδηγεί σε μια αποφευκτική συμπεριφορά. Τα άτομα που υποφέρουν από φοβίες έχουν επίγνωση της υπερβολής τους, άσχετα αν δεν μπορούν να την ελέγξουν.
Το κοινωνικό άγχος μπορεί να περιορίζεται σε ένα μόνο είδος κοινωνικών καταστάσεων (π.χ. μόνο όταν απαιτείται από το άτομο να αναλάβει δραστηριότητα μπροστά σε κοινό) ή να εμφανίζεται σε κάθε είδους κοινωνική συναναστροφή. Η κοινωνική φοβία αναφέρεται στο φόβο του ατόμου ότι θα γίνει αντικείμενο παρατήρησης και κριτικής από τους γύρω του. Το άτομο που υποφέρει από κοινωνική φοβία αισθάνεται ότι στις κοινωνικές του συναναστροφές αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής, ότι οι γύρω του παρατηρούν και σχολιάζουν αρνητικά τα λόγια, τις πράξεις του και γενικά την παρουσία του, γεγονός που του προκαλεί άγχος και ντροπή.
Η κοινωνική φοβία συγκαταλέγεται στις αγχώδης διαταραχές. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα αυτά είναι τόσο έντονα που μας απασχολούν πάντα σε καταστάσεις στις οποίες θεωρούμε ότι γινόμαστε αντικείμενο κριτικής και παρατήρησης από τους άλλους και τις οποίες οι άλλοι αντιμετωπίζουν με λιγότερο άγχος. Το άτομο ταράζεται πολύ στην ιδέα και φοβάται ότι θα βρεθεί σε αμηχανία από κάτι που δεν κάνει σωστά το ίδιο ή επειδή θα το σχολιάσουν οι άλλοι ακόμα κι όταν κάνει κάτι με το σωστό τρόπο. Βασικό χαρακτηριστικό των ατόμων αυτών είναι ο έντονος φόβος κριτικής και ταπείνωσης. Σκέφτεται ότι οι άλλοι θα τον παρατηρούν, θα εξετάζουν προσεκτικά κάθε του κίνηση. Αναμένει ότι θα γελοιοποιηθεί, θα υποτιμηθεί, και ότι οι άλλοι θα κάνουν προσβλητικά και αποδοκιμαστικά σχόλια και όταν μπορεί αποφεύγει αυτές τις καταστάσεις.
Συχνά ακόμα αισθάνεται θλίψη, μοναξιά και ότι είναι αποκομμένο από τους άλλους, κάτι ωστόσο φυσιολογικό και αναμενόμενο αφού και το ίδιο αποφεύγει την αλληλεπίδραση μαζί τους. Επίσης, τα άτομα με κοινωνική φοβία έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, μειωμένη αυτοπεποίθηση και αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους. Σκέφτονται ότι δεν έχουν τις κοινωνικές δεξιότητες που οι άλλοι έχουν για να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τέτοιες καταστάσεις. Πιστεύουν ότι όλοι οι άλλοι τα καταφέρνουν καλύτερα σε διάφορους τομείς της ζωής τους ενώ για τον εαυτό τους πιστεύουν ότι κάνουν συνέχεια και μόνο λάθη, κυρίως στις συναναστροφές τους με άλλους ανθρώπους. Ωστόσο συχνά αναγνωρίζουν ότι το άγχος τους και οι φόβοι τους είναι υπερβολικοί αλλά παραβλέπουν τις εμπειρίες στις οποίες τα έχουν καταφέρει εξίσου καλά με τους άλλους και εμμένουν στις ίδιες δυσλειτουργικές και στρεσογόνες σκέψεις.

Υπάρχουν 2 κατηγορίες κοινωνικής φοβίας .

Η πρώτη κατηγορία είναι η ειδική κοινωνική φοβία όπου το άτομο φοβάται να προβεί σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, όταν το παρατηρούν άλλα πρόσωπα, π.χ. πολλά άτομα αποφεύγουν να τρώνε μπροστά σε τρίτους, να γράφουν, να μιλάνε μπροστά σε κοινό, να απευθύνονται σε άτομα κύρους κ.α. Η δεύτερη κατηγορία είναι η γενικευμένη κοινωνική φοβία όπου το άτομο φοβάται την κριτική από τρίτους σε μια πληθώρα καταστάσεων της καθημερινής ζωής.
Η κοινωνική φοβία παρατηρείται συχνά τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες. Έρευνες δείχνουν ότι 3% ως 13% των ανθρώπων εμφανίζουν αυτή τη διαταραχή κατά την διάρκεια της ζωής τους. Τις περισσότερες φορές η κοινωνική φοβία εμφανίζεται στις ηλικίες από 5 έως 13 χρονών, ωστόσο αρκετές φορές εμφανίζεται και μετά τα 25 χρόνια.

Οι Αιτίες Εκδήλωσης της Κοινωνικής Φοβίας
• Τραυματικά γεγονότα. Το άτομο σκέφτηκε ή παρατήρησε ότι οι άλλοι φέρονται υποτιμητικά σε αυτό κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας με αποτέλεσμα να αξιολόγησε ως αρνητική την εμπειρία και έκτοτε να αποφεύγει παρόμοιες καταστάσεις.
• Μίμηση προτύπων. Το άτομο έμαθε να φοβάται ορισμένες καταστάσεις παρατηρώντας τις αντιδράσεις και υιοθετώντας τις αντιλήψεις άλλων προσώπων κυρίως εκείνων που θεωρεί σημαντικά στη ζωή του.
• Υπάρχουν ενδείξεις ότι παίζουν ρόλο, μεταξύ άλλων παραγόντων, και η γονιδιακή προδιάθεση του ατόμου
Συνήθη Συμπτώματα
Όταν ένα άτομο εκτίθεται στο φοβικό του αντικείμενο ή σε μια φοβική του κατάσταση, τότε παρατηρούνται μία σειρά από σωματικές, συμπεριφοριστικές γνωστικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, όπως ακριβώς και σε μία έντονη κρίση άγχους/πανικού. Με άλλα λόγια, το σώμα καλείται να βρίσκεται σε πλήρη ετοιμότητα και να είναι προετοιμασμένο για άμεση αποφυγή και φυγή.
Συνεπώς, κάθε φορά που το άτομο εκτίθεται κοινωνικά εκδηλώνει συγκεκριμένες:
Σωματικές αντιδράσεις: όπως το κοκκίνισμα του προσώπου, η ναυτία ,ο εμετός, η συχνουρία, η ταχυκαρδία, η εφίδρωση, ο κόμπος στο λαιμό, οι κράμπες στο στομάχι και αδυναμία ελέγχου της αναπνοής.
Συμπεριφοριστικές αντιδράσεις: πχ η αποφυγή ή η φυγή από την κατάσταση που προκαλεί φόβο
Γνωστικές αντιδράσεις: πχ σκέψεις του τύπου «Τώρα θα πεθάνω», «Θα λιποθυμήσω μέσα στον κόσμο και θα γίνω ρεζίλι» κ.ά.
Συναισθηματικές αντιδράσεις: Κινητοποιούνται πολλά και επώδυνα συναισθήματα όπως φόβος, θυμός, απόγνωση κ.ά.
Όταν τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται σε συνάρτηση με καθημερινές καταστάσεις που δεν είναι αλλά βιώνονται ως «απειλητικές», τότε η ψυχική οδύνη είναι μεγάλη. Η κοινωνική φοβία μπορεί να συνυπάρχει με κατάθλιψη ,διαταραχή πανικού και άλλες φοβίες
Πώς Αντιμετωπίζεται;
Ο πιο αποτελεσματικός και ενδεδειγμένος τρόπος για την αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας είναι η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία. Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία αφορά στην τροποποίηση τόσο του τρόπου σκέψης του ατόμου όσο και της συμπεριφοράς του.
Σχετικά με τον τρόπο σκέψης του το άτομο θα προσπαθήσει με την βοήθεια του ψυχολόγου, να αντικαταστήσει τις δυσλειτουργικές σκέψεις του, με ρεαλιστικές σκέψεις, στηριζόμενες στην αντικειμενική πραγματικότητα. Μέσα από τη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία γίνεται προσπάθεια να αναδομηθεί η αντίληψη του ατόμου ότι οι γύρω του το κρίνουν και το παρατηρούν διαρκώς.
Στόχος είναι να συνειδητοποιήσει το άτομο ότι αυτή του η αντίληψη δεν είναι ρεαλιστική και να την αντικαταστήσει με μια αντίληψη που να ανταποκρίνεται στην αντικειμενική πραγματικότητα, μια ρεαλιστική δηλαδή αντίληψη.
Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στις σκέψεις, όσο και στη συμπεριφορά του ατόμου. Μέσα από τη θεραπεία το άτομο μαθαίνει τεχνικές ώστε να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του με επιτυχία. .

Ζησίμου Βασιλική – Σύμβουλος ψυχικής υγείας

InterNus – Κέντρο Συμβ/κής & Ψυχ/πείας