Το συναίσθημα του θυμού

Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια αναφέρει: «Είναι εύκολο να θυμώσει κανείς. Το δύσκολο είναι να θυμώσει με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό λόγο και με το σωστό τρόπο». Ίσως σωστό άτομο, σωστός βαθμός, σωστή στιγμή, σωστός λόγος και σωστός τρόπος να σημαίνει έλεγχος πάνω στην κατάσταση που μας θυμώνει και λειτουργική διαχείριση του έντονου αυτού συναισθήματος.
Ο θυμός είναι σύμφωνα με τον Ekman (1969) ένα από τα έξι βασικά και πρωταρχικά οικουμενικά συναισθήματα και είναι εκείνο του συναίσθημα που σχετίζεται με τη διεκδίκηση εξουσίας. Όπως όλα τα συναισθήματα, έτσι και ο θυμός, είναι φυσιολογικός. Ο οργανισμός μας αντιδράει φυσικά μπροστά σε μία κατάσταση που ο ίδιος εκλαμβάνει ως απειλή, προκειμένου να επιβιώσει είτε φυσικά είτε ψυχολογικά, να διατηρήσει δηλαδή έναν έλεγχο πάνω στην κατάσταση.
Ο θυμός δεν έρχεται ποτέ μόνος του. Συνήθως συνοδεύεται από βιολογικές αντιδράσεις του οργανισμού που θεωρούνται επίσης φυσιολογικές γιατί προετοιμάζουν το άτομο που θυμώνει για πάλη ή για φυγή. Οι καρδιακοί παλμοί και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται, και απελευθερώνονται ορμόνες αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης. Οι βιολογικές αυτές αλλαγές είναι και ο λόγος που δεν είναι χρήσιμο να ενεργεί κάποιος άμεσα όταν είναι θυμωμένος, γιατί το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου έχοντας παράγει συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές δεν αφήνει το άτομο να σκεφτεί λογικά.
Το καλό με το θυμό είναι πως ακριβώς επειδή είναι μία έντονη αντίδραση του οργανισμού και ένα συναίσθημα έντονο και με ισχυρή επίδραση σε όποιον το βιώνει είναι και μία ισχυρή δύναμη για αλλαγή. Αν κατανοήσουμε το θυμό σαν ένα μήνυμα του οργανισμού μας για κινητοποίηση, τότε ο θυμός έχει μετακινηθεί από ένα αρνητικό συναίσθημα σε ένα χρήσιμο και λειτουργικό συναίσθημα. Εκείνος που θυμώνει ενδεχομένως να νιώθει ανεπαρκής μπροστά σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, να είναι απογοητευμένος επειδή δεν εκπληρώθηκαν οι προσδοκίες του, ή να νιώθει ματαίωση καθώς δεν ικανοποιήθηκαν οι ανάγκες και οι επιθυμίες του. Μπροστά σε όλη αυτή την αδυναμία και την ψυχική φθορά αναδύεται ένα σημαντικό : το άτομο που θυμώνει είναι το ίδιο άτομο που μπορεί να κινητοποιηθεί και αναλάβει δράση για να βρει μία λύση που θα κατευνάσει το θυμό του και κατά συνέπεια θα μειώσει τα συναισθήματα ανεπάρκειας και αδυναμίας.
Ο θυμός έχει πολλές εκδηλώσεις. Στις δυσλειτουργικές του εκφράσεις εμφανίζεται συνήθως με επιθετική συμπεριφορά, με διάθεση δηλαδή να προκληθεί ζημιά ή βλάβη στο αντικείμενο πρόκλησης θυμού είτε σε σωματικό είτε σε λεκτικό επίπεδο. Σε τέτοιες εκδηλώσεις παρατηρούνται εκφράσεις βίας, τραυματισμών, ή λεκτικών φράσεων που στιγματίζουν και πληγώνουν σε μία προσπάθειας προστασίας και επιβίωσης του εαυτού μας.
Επίσης δυσλειτουργία στη διαχείριση του θυμού θεωρείται η καταπίεση και η καταστολή του. Σε άτομα που δεν εκφράζουν το συναίσθημά τους όταν θυμώνουν και το καταπνίγουν, συνήθως ο θυμός εσωτερικεύεται και καταπιέζεται στο σώμα και στην ασυνείδητή μας ζωή. Συχνά καλύπτεται με γνωστική διαχείριση εκλογίκευσης και εξορθολογισμού. Ο χρόνια εσωτερικευμένος θυμός έχει βρεθεί να είναι πολύ επικίνδυνος για την υγεία του ατόμου και έχει σχετιστεί με χρόνια προβλήματα πίεσης, ταχυκαρδίας, ή ακόμα και κατάθλιψης και καρκίνου. Το σώμα μας είναι ιδιαίτερα ευφυές και θα βρει τρόπο να μας προειδοποιήσει και να μας προφυλάξει από επώδυνα ψυχολογικά και τραυματικά γεγονότα. Μπορεί να ξεγελάσουμε τους άλλους και καμιά φορά και τον εαυτό μας αλλά αυτήν την άμυνα αργά ή γρήγορα θα τη βρούμε μπροστά μας.
Μία ακόμα παθολογική έκφραση του θυμού είναι η παθητική- επιθετική συμπεριφορά, όπου το άτομο που θυμώνει δεν εκδηλώνει άμεσα το θυμό του με τρόπο που να γίνεται κατανοητό στους γύρω του αλλά έμμεσα, χωρίς δηλαδή να το εκφράζει ρητά ή να το αντιμετωπίζει στα ίσα. Χρησιμοποιεί πιο «υπόγειους» τρόπους έκφρασης του θυμού, όπως το να αρνείται να κάνει κάτι που του ζητούν ή το να υποβιβάζει συνεχώς τους άλλους με κριτική στάση και υποδείξεις και γενικότερα να ασκεί έλεγχο.
Το ζητούμενο δεν είναι να μη θυμώνουμε, το ζητούμενο είναι η σωστή διαχείριση του θυμού ή αλλιώς η υγιής έκφρασή του. Αυτό πρακτικά περιλαμβάνει:

• Επιτρέψτε στον εαυτό σας να θυμώνει και αποδεχτείτε το σαν μία υγιής και φυσιολογική αντίδραση.
• Δώστε χρόνο στον εαυτό σας να χαλαρώσει και αφήστε την ένταση του «θυμόμετρου» να υποχωρήσει. Αν το βρίσκετε χρήσιμο, εξασκηθείτε στις τεχνικές χαλάρωσης και αναπνοής.
• Απομακρυνθείτε από το ερέθισμα που σας θύμωσε. Με αλλαγή στις συνθήκες του περιβάλλοντος διεκδικείστε προσωπικό χώρο ώστε να αποσυμφορηθείτε από το στρες που βιώνετε εκείνη την ώρα.
• Μην παίρνετε αποφάσεις την ώρα που ο θυμός είναι στα ύψη. Το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου είναι εκείνη την ώρα κακός σύμβουλος.
• Πάρτε πίσω τον έλεγχο. Αφού ηρεμήσετε, μπορείτε με καθαρό πλέον μυαλό να σκεφτείτε και να αξιολογήσετε τι συνέβη, και να αποφασίσετε για το από δω και πέρα της συμπεριφοράς σας. Η γνώση για το τι πραγματικά σας θύμωσε μπορεί να σας δώσει εξαιρετικές πληροφορίες για τον εαυτό σας.
• Εξασκηθείτε σε δεξιότητες επικοινωνίας για να στέλνετε σαφή μηνύματα στο συνομιλητή σας που ξεκινούν με το εγώ («Εγώ θύμωσα όταν άκουσα ότι…») κι όχι με το εσύ («με έκανες έξαλλη!») ώστε να πετύχετε καλύτερη ανταπόκριση συνδιαλλαγής.
• Να είστε διεκδικητικοί: Να κάνετε σαφείς τις ανάγκες σας και τις επιθυμίες σας και να τις ικανοποιείτε χωρίς ενοχές και με σεβασμό στον εαυτό σας και στους άλλους.
• Μην ξεχνάτε το χιούμορ. Καμιά φορά βοηθάει να βλέπουμε τα πράγματα στις ρεαλιστικές τους διαστάσεις.

Ο Dr. Speilberger, διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος υπογραμμίζει πως «όταν δεν υπάρξει αποτέλεσμα από την εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης του θυμού, τότε είναι βέβαιο πως κάποιος θα πληγωθεί πολύ».

Κονιδάκη Ελπίδα- Ψυχολόγος
InterNus- Κέντρο Συμβ/κής και Ψυχ/πείας