Τοξικό ή απλά άβολο; Ξανασκεφτείτε το!

Για ένα άτομο, το οποίο αφιερώνει αρκετό χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι βέβαιο ότι έχει διαβάσει αρκετές λέξεις που σχετίζονται με την ψυχολογία ακόμα κι αν δεν το έχει αντιληφθεί. Μία από αυτές, η οποία έχει κερδίσει αρκετή δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια είναι η λέξη «τοξικός». «Τοξικοί άνθρωποι», «τοξικά περιβάλλονται», «τοξικές σχέσεις» είναι κάποιες από τις πιο συνήθεις εκφράσεις που θα συναντήσουμε. Αφενός, είναι θετικό το γεγονός ότι ολοένα και περισσότερες έννοιες γίνονται γνωστές ενημερώνοντας έτσι τον κόσμο, για την αναγνώριση και αντιμετώπισή τους, αφετέρου είναι σημαντικό να αντιλαμβάνονται και να χρησιμοποιούνται σωστά. Η γλώσσα είναι πολύ ισχυρή και οι λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι αυτές που διαμορφώνουν την ατομική και συλλογική πραγματικότητα. Είναι οι λέξεις αυτές, οι οποίες είναι συνδεδεμένες με ιδέες και πεποιθήσεις. Αυτό, για κάποια θέματα αντικειμενικής αλήθειας (πχ. Ο ήλιος ανατέλλει) είναι βοηθητικό καθώς μας εξυπηρετεί να αντιλαμβανόμαστε και να προβλέπουμε την πραγματικότητα. Σε θέματα κοινωνικά ή ψυχολογικά όμως, όπου είναι πιο περίπλοκα και ο κόσμος επηρεάζεται δεν ισχύει το ίδιο. Αν οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται σωστά και με κριτική σκέψη ελλοχεύει πολλούς  κινδύνους ακόμα και για την ψυχική υγεία.

Είναι γεγονός ότι πολλές καταστάσεις στις μέρες μας, είναι βαθιά προβληματικές και δημιουργούν σοβαρές δυσκολίες στους ανθρώπους. Υπάρχουν όμως και πολλές καταστάσεις, οι οποίες μπορεί να συμπεριλαμβάνουν κάποιες προκλήσεις χωρίς την ύπαρξη τοξικότητας. Η διαφοροποίηση αυτών των δύο είναι ζωτικής σημασίας. Πριν αναφερθούμε στις συνέπειες που μπορεί να έχει η αλόγιστη χρήση της λέξης «τοξικό», ας δούμε πρώτα πώς ορίζεται. Ως «τοξικό» λοιπόν, ονομάζουμε κάτι δηλητηριώδες, υπερβολικά επιβλαβές. Αναφορικά με την ψυχολογία και τις σχέσεις, ορίζεται ως ένα άτομο ή μία κατάσταση, η οποία προκαλεί έντονη δυσφορία σε ένα άτομο και περιέχει αρνητικές λέξεις και συμπεριφορές. Αναφέρεται σε βαριά κακοποιητικές συμπεριφορές είτε λεκτικά είτε σωματικά. Στις περιπτώσεις αυτές είναι σημαντικό για το άτομο να το αναγνωρίσει και να αναλάβει δράση για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Στις περιπτώσεις που δε γίνεται σωστά κατανοητή η σημασία της λέξης και χρησιμοποιείται χωρίς φίλτρο, υπάρχουν αρκετές συνέπειες για τον άνθρωπο και τις σχέσεις του. Κάποιες από αυτές αναφέρονται παρακάτω:

• Χρησιμοποιείται τόσο συχνά που καταλήγει να χάνει τελείως το νόημα και την ισχύ του σαν έννοια. Σύμφωνα με ένα φαινόμενο, το Illusionary Truth effect, όταν ένα άτομο εκτίθεται συνεχώς σε μία είδηση ή μία έννοια, τείνει να πιστεύει ότι είναι αλήθεια. Έτσι και με τη λέξη «τοξικό». Είναι τόσο συχνή η έκθεσή μας σε αυτό που είμαστε διαρκώς έτοιμοι να τη χρησιμοποιήσουμε και πλέον το κάνει δύσκολο να ξεχωρίσουμε τι είναι όντως τοξικό και τι όχι.
• Η συχνή και αλόγιστη χρήση της λέξης ελλοχεύει τον κίνδυνο να ονομαστεί ως τοξικό κάτι που στην ουσία δεν είναι. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να είναι κάτι πραγματικά επιβλαβές για εμάς και στο να είναι απλά κάτι το οποίο δεν καταλαβαίνουμε ή μας κάνει να νιώθουμε άβολα.
• Αποτελεί δική μας προβολή. Πολλές φορές, οι άνθρωποι, προβάλλουμε στους άλλους κάτι που αποτελεί δική μας ανασφάλεια ή «αδυναμία». Κατηγορώντας κάτι ως τοξικό λοιπόν, είναι ένας τρόπος να διαχωρίσουμε τον εαυτό μας ως καλό και το άλλο ως κακό.
• Χάνουμε την ευκαιρία για εσωτερική αναζήτηση. Ονομάζοντας κάτι τοξικό και απευθείας αποβάλλοντάς το από τη ζωή μας δε δίνουμε χώρο σε αυτό και σε εμάς να αναρωτηθούμε τι δεν πήγε καλά και να το βελτιώσουμε. Χάνεται λοιπόν η ευκαιρία να βελτιώσουμε ρωγμές σε σχέσεις, να αναπτυχθούμε μαζί με κάποιον και να αναζητήσουμε μία νέα ανάγκη.
• Ανάπτυξη διαστρεβλωμένων και μη ρεαλιστικών πεποιθήσεων για τον κόσμο, τους άλλους και τις σχέσεις. Θεωρώντας τα πάντα τοξικά, νιώθουμε συνεχώς απειλή ακόμα κι αν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το συνεχόμενο στρες επηρεάζει την αντίληψη και κριτική μας ικανότητα. Η εσωτερίκευση του φόβου και της επιθετικότητας είναι πιθανό να επηρεάσει την ικανότητά μας να αξιολογούμε καταστάσεις και να παίρνουμε σωστές αποφάσεις.
• Καταπίεση συναισθημάτων. Όταν κάποιος το έχει μόνιμα στο μυαλό του, τους βλέπει όλους ως κακούς μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Σε ένα ακραίο βαθμό, η επαγρύπνηση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη εμπιστοσύνης, παρανοϊκά χαρακτηριστικά και απομακρύνει πλήρως συναισθήματα ευγένειας και συμπόνιας για τον εαυτό και τους άλλους. Αυτό γιατί τέτοιου είδους συναισθήματα γίνονται αντιληπτά από το άτομο ως ενδείξεις αδυναμίας και ευαλωτότητας που μπορεί κάποιος να εκμεταλλευτεί.
• Υποβίβαση αυτό-συμπόνιας. Όταν το φίλτρο αναζήτησης τοξικότητας είναι τόσο έντονο, είναι πιθανό να αναζητούμε και εσωτερικά χαρακτηριστικά που μας κάνουν να νιώθουμε δυσφορία ώστε να τα «εξολοθρεύσουμε» ονομάζοντάς τα τοξικά και έχοντας μηδενική ανοχή σε αυτά. Αυτό μπορεί να ακούγεται θετικό μιας και αναγνωρίζονται αρνητικά χαρακτηριστικά, σε μία τόσο έντονη εκδήλωση όμως αποτελεί μη ρεαλιστική προσδοκία, καθώς δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς κανένα αρνητικό χαρακτηριστικό.

Συμπερασματικά, είναι θετικό το γεγονός ότι οι άνθρωποι εξοικειώνονται με θέματα ψυχολογίας, ενημερώνονται και επιθυμούν να οριοθετηθούν ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό τους από επιβλαβείς γι’ αυτούς παράγοντες. Είναι πολύ σημαντικό όταν αναγνωρίζουμε ότι κάποιος ή κάτι μας φθείρει με κάθε τρόπο, να το απομακρύνουμε αν εντοπίσουμε ότι δεν υπάρχει περιθώριο βελτίωσης. Όταν όμως αυτό το φίλτρο χάνει τον έλεγχο και τα θεωρούμε όλα επιβλαβή και τοξικά ως μέσο πια εκμηδένισης και απομάκρυνσής τους από τη ζωή μας, είναι ένα σημάδι ότι πρέπει να αναθεωρήσουμε τις έννοιες και τον τρόπο που τις χρησιμοποιούμε. Σε διαφορετική περίπτωση, οι συνέπειες για εμάς και το περιβάλλον μας είναι πολλές. Ας αναρωτηθούμε την επόμενη φορά που θα ονομάσουμε κάτι τοξικό λοιπόν, είναι όντως δηλητηριώδες για εμάς ή απλά μας κάνει να νιώθουμε άβολα;

Λαγκουβάρδου Δέσποινα, Ψυχολόγος

Internus κέντρο συμβ/κής & ψυχ/πείας