Τί είναι αυτό που ονομάζουμε εφηβεία;

Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές αλλαγές στο σώμα του παιδιού (που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές επιπτώσεις) και τελειώνει ψυχολογικά με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη ωρίμανση του ατόμου.
Πρόκειται για την μεταβατική περίοδο ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ώριμη ηλικία, όπου συντελούνται μεγάλες αλλαγές στα οργανικά-βιολογικά και στα ψυχικά και ψυχοκοινωνικά δεδομένα. Η εφηβεία εκφράζει το πέρασμα από μια παρασιτική, παιδική ζωή, σε μια αυτόνομη ζωή που ο έφηβος θα περάσει από την κηδεμονία, σε μια φάση που θα είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Το βιολογικό μέρος της εφηβείας είναι η λεγόμενη ήβη. Πρόκειται για τις προπαρασκευαστικές βιοσωματικές αλλαγές που οδηγούν στη σεξουαλική ωρίμανση.
Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος που μπορεί να αρχίσει από 10 ετών και να διαρκέσει έως και τα 19 χρόνια. Παρόλα αυτά όμως τα χρονικά όρια της εφηβικής ηλικίας δεν μπορούμε να τα προσδιορίζουμε ακριβώς γιατί εξαρτώνται από βιολογικούς και από κοινωνικούς παράγοντες. Συνήθως, τα κορίτσια προηγούνται κατά 2 περίπου χρόνια από τα αγόρια.
Χωρίζεται αναπτυξιακά σε 3 περιόδους: Στην πρώιμη εφηβεία (10-14), στη μέση εφηβεία (14-17) και στην όψιμη εφηβεία (πάνω από 17).

Στην αρχή της εφηβείας

  • Η σωματική ανάπτυξη (όσον αφορά κυρίως το μυοσκελετικό σύστημα, δηλαδή το ύψος, το βάρος κλπ.) είναι τόσο έντονη και θεαματική που συγκρίνεται σε ρυθμό μόνο με την πρώτη βρεφική ηλικία. Οι έφηβοι βλέπουν τις πρώτες αλλαγές στο σώμα τους: να μεγαλώνουν τα γεννητικά όργανα (στα αγόρια), το στήθος στα κορίτσια, να αυξάνεται η τριχοφυΐα, να βαραίνει η φωνή
  • Ένας πολύ μεγάλος σταθμός για την αρχή της εφηβείας στα κορίτσια είναι η περίοδος, που έρχεται κατά μέσο όρο στα 12,5 χρόνια
  • Δημιουργούνται απορίες: Κάθε έφηβος αναρωτιέται αν θα είναι όμορφος, αν θα γίνει ψηλός κλπ

Στη μέση εφηβεία

  • Ο έφηβος περνά στην πράξη όσον αφορά το σεξ, πειραματίζεται έντονα και είναι πιθανό να αποκτήσει ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις, συνήθως με συνομηλίκους του.
  • Δεν ενδιαφέρεται τόσο για το μέλλον και είναι προσκολλημένος στο παρόν, συνήθως δεν μπορεί να καταλάβει τις πιθανές επιπτώσεις των πράξεών του, δεν μπορεί να κάνει υποθέσεις και θεωρεί ότι σε εκείνον δεν πρόκειται να συμβεί τίποτα κακό. Έτσι, είναι πολύ πιο εύκολο να αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (π.χ. ναρκωτικά, αλκοόλ κλπ.).
  • Επιπλέον, είναι πιθανό να κάνει πολλές σχέσεις μικρής διάρκειας, πιστεύοντας ότι η καθεμία είναι ξεχωριστή, ή και να έρχεται σε επαφή με πολλούς και διαφορετικούς συντρόφους, συχνά χωρίς τις απαραίτητες προφυλάξεις.

Στην όψιμη εφηβεία

  • Ο έφηβος αποκτά την ικανότητα να έχει μια λειτουργική σχέση τόσο με τους άλλους όσο και με το σύντροφό του. Σταματά πια να κινείται μόνο με γνώμονα τον αυθορμητισμό, τον εγωισμό και το ναρκισσισμό, έχει πιο ρεαλιστικές απαιτήσεις από το σύντροφο, οι σχέσεις του διαρκούν περισσότερο και βασίζονται στη συντροφικότητα

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα εφήβου

  • Άρνηση

Ο έφηβος με το «όχι» του προσπαθεί να διαφοροποιήσει τον εαυτό του από το περιβάλλον. Εκφράζει το ότι θέλει να μεγαλώσει και ότι δεν θέλει πια να είναι το υπάκουο και προσαρμοσμένο παιδάκι. Συχνά αυτή η άρνηση παρατείνεται και μέχρι τα 20, 22 ή 25 χρόνια και δείχνει ότι η κρίση της εφηβείας συνεχίζεται – οπότε μιλάμε για παρατεταμένη εφηβεία

  • Τάση για απομόνωση

Ο έφηβος θέλει τη γωνιά του, την ησυχία του, τον στοχασμό του. Αυτή η ανάγκη μπορεί συχνά να τον σπρώχνει μακριά από τα προβλήματα και τις ανάγκες της οικογένειας, πράγμα που οι γονείς το εκλαμβάνουν ως αδιαφορία από μέρους του. Πρέπει όμως να γνωρίζουν ότι ο έφηβος ζει περισσότερο στο μέλλον παρά στο παρόν και έχει την ανάγκη να απομονώνεται με τον εαυτό του και να βυθίζεται ανενόχλητος στις σκέψεις του

  • Τάση για ανεξαρτητοποίηση

Αναζητώντας τον εαυτό τους, οι έφηβοι δεν θέλουν πια συμβουλές, δεν θέλουν κηδεμονία.
Αυτή η τάση ανεξαρτητοποίησης δεν σημαίνει αποξένωση από τους γονείς. Αντίθετα ο έφηβος χρειάζεται πολύ τους γονείς του, χρειάζεται τη αγάπη τους, την προστασία τους και τις απόψεις τους. Αλλά μέσα στην ανάγκη του ανεξαρτητοποιηθεί, θεωρεί την προστασία, την αγάπη και το ενδιαφέρον των γονέων, εμπόδιο στην προσπάθειά του.

  • Ευθιξία, υπερευαισθησία, πείσμα, ισχυρογνωμοσύνη, δειλία, ρομαντισμός.

Ο έφηβος θέλει να δημιουργήσει έναν κόσμο πιο όμορφο, πιο δίκαιο, ιδανικό και προσπαθεί να σβήσει ή να ωραιοποιήσει οποιαδήποτε πραγματικότητα δεν του αρέσει. Οι γονείς πρέπει με υπομονή και αγάπη να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταλάβουν ότι ο ρομαντισμός είναι κάτι όμορφο που συμπληρώνει τη ζωή τους αλλά μπορεί να γίνει αρνητικό στοιχείο αν βλέπουν την πραγματικότητα με αυτό τον τρόπο. Η ψυχολογική ετοιμότητα για την ρεαλιστικότητα της ζωής θα βοηθήσει τον έφηβο να παλέψει και να αντιμετωπίσει το παρόν αλλά και όσα του επιφυλάσσει το μέλλον.

Βιοσωματικές / Γνωστικές / Κοινωνικές αλλαγές

Στο διάστημα των 7-8 χρόνων που διαρκεί η εφηβεία οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στην καθημερινή ζωή των εφήβων, πραγματοποιούνται και στους τέσσερις βασικούς τομείς της ανάπτυξης: στο βιοσωματικό, στο γνωστικό-συναισθηματικό και στον κοινωνικό τομέα. Τα πρώτα χρόνια δίνεται έμφαση στις βιοσωματικές αλλαγές και
προς το τέλος της η εφηβεία αποτελεί ένα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Το παιδί προσπαθεί να προσδιορίσει την ταυτότητα και τους στόχους του.

  • Ο βιοσωματικός τομέας υφίσταται ραγδαίες αλλαγές, άλλες ορατές (πχ. Αλλαγή σωματικών αναλογιών) και άλλες όχι (πχ. αλλαγές στη λειτουργία του γενετικού συστήματος). Οι διαστάσεις του σώματος αλλάζουν μ ε ταχύτατο ρυθμό, κάτι που καλείται «αυξητικό τίναγμα εφηβείας», σωματικές αλλαγές. Αλλαγές έχουμε επίσης στις αναλογίες του προσώπου, που ενώ αρχικά είναι στην «μύτη και δόντια», στην πορεία αναπτύσσονται και τα υπόλοιπα μέλη. Ουσιώδη μεταλλαγή παρατηρούμε και σε όλα τα οργανικά συστήματα. Γεννητικό, κυκλοφοριακό, αναπνευστικό, πεπτικό και νευρικό, ορμονικές αλλαγές συμβάλλουν και αυτές στη βιωματική αλλαγή του εφήβου. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι το ότι ο έφηβος, παύει να έχει την «παιδική του μορφή», τα χαρακτηριστικά του φύλου διαμορφώνονται σιγά-σιγά και χτίζεται το «σπίτι-σώμα» που θα κατοικήσει ο αυριανός ενήλικας
  • Ψυχοκοινωνικός τομέας:Ταυτότητα του εγώ Για να μπορέσει να χαράξει κανείς μια πορεία στη ζωή, πρέπει να ξέρει ποιες είναι οι ικανότητες, τα πιστεύω και ποιες οι αδυναμίες του, ώστε να τα χειριστεί σωστά για την επίτευξη των στόχων του. Αυτή η προσπάθεια «απόκτησης ταυτότητας του εγώ» συμβαίνει κατά την εφηβική ηλικία και επίκεντρο του ενδιαφέροντος του παιδιού είναι ο εαυτός του (εφηβικός εγωκεντρισμός). Ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεται και αισθάνεται τα πράγματα αλλάζει συνεχώς από το ένα στο άλλο άκρο (πχ τη μια στιγμή ο έφηβος είναι ευδιάθετος και την άλλη νευρικός και απαισιόδοξος).

Η προσπάθεια των παιδιών να αποδεχτούν τις αλλαγές που τους συμβαίνουν και να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα έχει αντίκτυπο στο συναισθηματικό τους κόσμο και τα κάνει συνήθως να έχουν κάποιες από τις παρακάτω αντιδράσεις :

  1. Ο έφηβος φοβάται και ανησυχεί για τη σωματική του εμφάνιση και σεξουαλική καταλληλότητα του.
  2. Επιδιώκει τη μοναξιά.
  3. Νιώθει εύκολα ανία.
  4. Είναι νευρικός και πολλές φορές εχθρικός απέναντι στους άλλους και σε κάθε μορφή εξουσίας.
  5. Ονειροπολεί και είναι ευσυγκίνητος.
  6. Έχει αντιδραστική στάση προς το αντίθετο φύλο μέχρι να αποσαφηνίσει το ρόλο των φύλων.
  7. Δεν είναι σταθερός στις αποφάσεις τους.
  8. Έχει κριτική διάθεση έναντι των άλλων και αμφισβητεί όλους αυτούς που φροντίζουν για το «καλό» του κόσμου, προκαλώντας το κακό του.
  9. Προσπαθεί να ορίσει τα πιστεύω του και να τα υπερασπιστεί.
  10. Διεκδικεί «τα δικαιώματα του».
  11. Νιώθει πως μόνο αυτοί που βιώνουν την ίδια κατάσταση μπορούν να τον καταλάβουν και για αυτό είναι στενά συνδεδεμένος με τις παρέες συνομηλίκων του
  • Γνωστικός τομέας :Μέχρι «την ώρα της εφηβείας», είχατε συνηθίσει οι συζητήσεις με το παιδί σας να είναι γύρω από απλά θέματα της καθημερινής σας ζωής. Τώρα το ακούτε να μιλάει για «ελευθερία», «δικαιοσύνη» και άλλες αφηρημένες έννοιες, να θέτει και να ζητά επιχειρήματα στις συζητήσεις σας και να αποκτά μια πιο σφαιρική εικόνα του κόσμου. Αυτό συμβαίνει γιατί ο έφηβος περνά από τη «συγκεκριμένη σκέψη» στην «τυπική σκέψη», χρήση υποθετικού-παραγωγικού συλλογισμού, η χρήση της προτασιακής λογικής. Αλλαγές παρατηρούνται γενικά στον τρόπο έκφρασης και στο λεξιλόγιο των παιδιών. Επίσης παρατηρείται ένας εναλλακτικός τρόπος έκφρασης των εφήβων η γλώσσα αργκό-συνθηματική, που αποτελεί τη γλώσσα της κουλτούρας των εφήβων, τους ενώνει με την ομάδα τους με την οποία ταυτίζονται και τους διαχωρίζει από τους άλλους.Ο λόγος τους χρωματίζεται από συναισθηματικότητα και εγωκεντρισμό.