Εφηβεία & Εξαρτήσεις

Η περίοδος μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή συνιστά την εφηβική ηλικία, όπου ο έφηβος αντιμετωπίζει σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές μεταμορφώσεις που του προκαλούν αναταραχή. Απαιτεί ελευθερία, δικό του χώρο, χρόνο ενώ παράλληλα δοκιμάζει τον εαυτό του έξω από την οικογένεια και αποκτά ξεχωριστή σημασία η παρέα και το άλλο φύλο.
Οι εξαρτήσεις και η χρήση ουσιών από τους έφηβους αποτελεί ένα θέμα μείζονος σημασίας τόσο για την οικογένεια όσο και για το ίδιο το άτομο. Η εξάρτηση αποτελεί την ανάγκη της χρήσης μια ουσίας ή μιας δραστηριότητας, ώστε το άτομο να μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα του.
Οι εξαρτήσεις στη ζωή ενός έφηβου μπορεί να είναι:
•Χρήση απαγορευμένων ουσιών,
•Υπερκατανάλωση αλκοόλ,
•Αλόγιστη χρήση του διαδικτύου.
Η χρήση ουσιών από εφήβους μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξής τους, η συμπεριφορά αυτή αποτελεί έναν πρώιμο προβλεπτικό παράγοντα κατάχρησης ουσιών στην ενήλικη ζωή, καθώς έως και το 90% των ενηλίκων που κάνουν κατάχρηση ουσιών ξεκίνησαν τη χρήση τους ήδη από την εφηβεία (Countryman, 2005).
Ολοένα και περισσότερες είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων εφήβων που ασχολούνται με το διαδίκτυο σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε τελικά να επηρεάζεται αρνητικά τόσο η λειτουργικότητά τους, όσο και η σωματική και ψυχική τους υγεία. Σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει τον εθισμό των εφήβων κατά ποσοστά εξάρτησης που αγγίζει το 8,2%( Σιώρας, 2008).
Η κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ των εφήβων είναι αυξημένη. Οι επιπτώσεις της κατανάλωσης αυτής από τόσο μικρές ηλικίες έχει πολλαπλές συνέπειες για την υγεία, μερικές εκ των οποίων μπορεί να αποδειχτούν ιδιαιτέρως σοβαρές. Σύμφωνα με το ΠΟΥ το 30% των εφήβων στην Ελλάδα δηλώνει ότι πίνει κάποιο αλκοολούχο ποτό μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Ο μέσος όρος ηλικίας για τα αγόρια που ξεκινάνε να πίνουν είναι τα 11 έτη και για τα κορίτσια τα 13, ενώ το 20% περίπου των εφήβων παραδέχεται ότι έχει μεθύσει πάνω από τρεις φορές μέσα σε μία χρονιά.
Οι έφηβοι, μην έχοντας φτάσει σε ένα ώριμο επίπεδο ελέγχου των σκέψεων, των συναισθημάτων και των παρορμήσεών, τους καθιστούν έναν ευάλωτο πληθυσμό για την ανάπτυξη συμπεριφορών εξάρτησης.
Παράγοντες εξάρτησης στην εφηβεία:
•Κοινωνικοί παράγοντες, παρέα συνομήλικων και κοινωνικά πρότυπα (π.χ. ένας έφηβος σε πολλές περιπτώσεις κάνει χρήση ουσιών παρακινούμενος από κάποιο φίλο του),
•Ψυχολογικοί παράγοντες, ψυχικά τραύματα από ψυχολογική και σωματική κακοποίηση, ψυχολογική πίεση και ανασφάλεια στη καθημερινή ζωή του εφήβου και η οικογενειακή κατάσταση (βία, πένθος, κατάθλιψη, χρήση ουσιών από γονείς)
Ανησυχητικά σημάδια εξάρτησης στον έφηβο
oΈλλειψη στόχων /γενικευμένη αδιαφορία για τη ζωή
oΑπώλεια ενδιαφέροντος για αγαπημένες ασχολίες (σπορ, χόμπι)
oΜεταβολές στη διάθεση
oΕπιθετική συμπεριφορά /Λεκτική- Σωματική βία
oΈνταση-αντιδραστικότητα
oΠολλές και ανεξέλεγκτες ώρες εκτός σπιτιού
oΣχολικές απουσίες
oΠολλά ψέματα
oΑκραίες αλλαγές εμφάνισης
oΑπομόνωση
oΣημαντικές αυξομειώσεις στην όρεξη για τροφή
oΥπνηλία, κόπωση ή πολύ ενεργητικότητα
oΚλοπή χρημάτων, πραγμάτων
oΠερίεργα τηλέφωνα, αλλαγή παρεών, απόκρυψη φίλων.

Πρόληψη- Αντιμετώπιση
Τόσο για τη πρόληψη όσο και για τρόπους αντιμετώπισης των εξαρτήσεων στο οικογενειακό σύστημα:
•Συνεχής εποικοδομητική επικοινωνία του γονέα με τον έφηβο,
•Συνεργασία γονέα και παιδιού για την αντιμετώπιση προβλημάτων,
•Αλληλοϋποστήριξη και αποδοχή του γονέα και του έφηβου για την επίτευξη κοινών στόχων,
•Αμοιβαία εμπιστοσύνη,
•Σεβασμός και κατανόηση,
•Έγκαιρη παρέμβαση και αντιμετώπιση του προβλήματος απευθυνόμενοι σ’ ένα συμβουλευτικό κέντρο για εφήβους,
•Συμβουλευτική του γονέα αλλά και του εφήβου από κάποιο σύμβουλο υγείας ή ψυχοθεραπευτή,
•Υποστήριξη και ενδυνάμωση της οικογένειας για την πρώιμη αντιμετώπιση των εξαρτήσεων στον έφηβο.

Οι εξαρτήσεις στους έφηβους αποτελούν ένα σύνηθες πρόβλημα, το οποίο όμως αν αντιμετωπισθεί σε αρχικά στάδιο με τη συμβουλευτική υποστήριξη ενός ειδικού από τον τομέα της ψυχικής υγείας θα αποτελέσει τη βάση για τη θετική αλλαγή του εφήβου αλλά και του συνόλου της οικογένειας. Στην θεραπευτική πράξη ο έφηβος θα πρέπει να κάνει ατομική εργασία με τον θεραπευτή για την αντιμετώπιση της εξάρτησης αλλά και άλλων ψυχικών και προσωπικών δυσκολιών.
Οι βασικοί στόχοι του ειδικού ψυχικής υγείας θα είναι:
•Να δημιουργήσει αμφιβολίες για τη συνέχιση της εξάρτησης, για την αντίληψη των κινδύνων και των προβλημάτων με τη συνέχιση της,
•Απόφαση, να κινητοποιήσει τον έφηβο, ώστε να αποφασίσει ποια είναι η καλύτερη πορεία δράσης για αλλαγή,
•Ενίσχυση των ενδιαφερόντων και των κοινωνικών δεξιοτήτων του έφηβου,
•Συντήρηση, χρησιμοποίηση στρατηγικών για την αποφυγή υποτροπής,
•Υποτροπή, σε περίπτωση υποτροπής ο θεραπευτής κάνει αναθεώρηση των στόχων και συζητάει με τον έφηβο τους πιθανούς μηχανισμούς αποτυχίας.
Εκτός από την ατομική εργασία του έφηβου θα πρέπει και η οικογένεια να λάβει ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων είτε σε ατομική ή ομαδική εργασία με ένα ειδικό Ψυχικής υγείας. Καθώς η δυναμική τη οικογένειας μπορεί να επηρεάσει στη μετάβαση του εφήβου από το πειραματισμό στη χρόνια χρήση ουσιών και γενικότερα των εξαρτήσεων. Η αντιμετώπιση του εφήβου πρέπει να είναι ολιστική δηλαδή επικεντρωμένη στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων σε συνδυασμό με άλλους προσωπικούς παράγοντες. Η θεραπεία των εφήβων δεν αποτελεί μία μεμονωμένη θεραπευτική πράξη αλλά μία διεργασία που μπορεί να χρειαστεί χρόνο και προσπάθεια τόσο από τον έφηβο όσο και από το σύνολο της οικογένειας.

ΛΟΥΚΑΔΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ – ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

InterNus – ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ