Προαγωγή Ψυχικής Υγείας & Ποιότητα Ζωής

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization- WHO) εδώ και πολλά χρόνια έχει αναγνωρίσει την πολυπλοκότητα της έννοιας «υγείας», το οποίο διαφαίνεται στον ορισμό που ο ίδιος της έδωσε, σύμφωνα με τον οποίο η υγεία «είναι μία κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά και μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας» (WHO, 1948).
Στις μέρες μας, σε μία εποχή που ο όρος «οικονομική κρίση» έχει κατακλύσει την καθημερινότητά μας και καθορίζει κατά μεγάλο μέρος τον τρόπο που βιώνουμε και αξιολογούμε τα γεγονότα, γίνεται συχνά λόγος από τους ειδικούς Ψυχικής Υγείας όχι μόνο για έξαρση της ψυχοπαθολογίας, αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων, διαχείριση άγχους αλλά και για επαναδιαπραγμάτευση στόχων, ιεράρχηση αναγκών και αύξηση ψυχικής ανθεκτικότητας. Όλα τα παραπάνω στηρίζονται στην επιστημονική γνώση ότι η οικονομική βοήθεια συμβάλλει στην ευτυχία μόνο στις περιπτώσεις που κάποιος βρίσκεται από την ανέχεια ως το μέσο όρο της οικονομικής κλίμακας. Από το μέσο όρο και πάνω, δεν είναι τα χρήματα που συμβάλλουν σε μία καλή ποιότητα ζωής. Και τότε, «τι είναι;» θα αναρωτηθούν κάποιοι.
Τα ατομικά εκείνα χαρακτηριστικά που έχουν βρεθεί ότι προάγουν την ψυχική υγεία σχετίζονται με θετική αυτο-εικόνα, ικανότητα αυτοπραγμάτωσης, αίσθημα αυτο- αποτελεσματικότητας και αυτο- ελέγχου, αισιοδοξία, ικανότητα θετικής ανταπόκρισης σε νέες προκλήσεις και ικανότητα τόσο να ζητάει κανείς βοήθεια ή υποστήριξη όσο και να την προσφέρει.
Πιο συγκεκριμένα, οι παράγοντες, οι οποίοι εν δυνάμει διαμορφώνουν την ψυχολογική υγεία είναι:

  • Αίσθημα της χαράς

«Το χαμόγελο αντανακλά τη χαρά ή μήπως η χαρά είναι αντανάκλαση του χαμόγελου;».

  • Ικανότητες καλής και αποτελεσματικής επικοινωνίας

Αφού πρώτα καταλάβουμε ότι η επικοινωνία είναι μία δεξιότητα που μαθαίνεται, τότε μόνο μπορούμε, αν το επιθυμούμε, να καταπιαστούμε με την αλλαγή της προς ένα πιο λειτουργικό επίπεδο. Να θυμόμαστε πως «μήνυμα που εστάλη δεν εδόθη πάντα» και πως ένα από τα θεμελιώδη εμπόδια στις σχέσεις είναι το αξίωμα πως ΕΣΥ πάντα ξέρεις τι εννοώ ΕΓΩ. Λέξεις- κλειδιά πάνω σ’ αυτό είναι η διευκρίνιση και ο διάλογος.

  • Υποστηρικτικό δίκτυο

Ρίχνοντας μία προσεκτική ματιά γύρω μας, όλοι θα βρούμε άτομα διαθέσιμα να ακούσουν τους προβληματισμούς μας, να μας δώσουν εναλλακτικές σκέψεις, να μοιραστούν συναισθήματα κλπ. Η αξιοποίηση του υποστηρικτικού δικτύου δίνει αίσθηση ασφάλειας και ψυχολογικής υγείας.
Ικανότητες λήψης απόφασης και επίλυσης προβλημάτων
Στη γνωστική ψυχολογία υπάρχει η τάση να συνδέεται η λύση προβλημάτων με τη σκέψη ως γενικότερη δραστηριότητα. Η επιτυχής αντιμετώπιση μίας κατάστασης (αλλιώς: η επιτυχία στη λύση ενός προβλήματος) εξαρτάται άμεσα από τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και τις γνωστικές στρατηγικές που επιστρατεύουμε. Παρόμοια λειτουργία έχει και η διαδικασία λήψης των αποφάσεων, η οποία περιλαμβάνει τον προσδιορισμό εναλλακτικών λύσεων, την ανάλυση των εναλλακτικών λύσεων και τελικά, την επιλογή της καλύτερης εναλλακτικής.

  • Αίσθημα ευθύνης και ελέγχου

«Τι σχέση έχει η δυσάρεστη κατάσταση που βιώνω τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή με μένα;» Η επικέντρωση στον εαυτό είναι η αφετηρία της αλλαγής.

  • Ικανότητα συναισθηματικής συναλλαγής και καλές διαπροσωπικές σχέσεις

Η ικανοποίηση της ανάγκης του «ανήκειν», σύμφωνα με την ιεράρχηση αναγκών του Maslow, είναι εκείνη που μας ωθεί να δημιουργήσουμε σχέσεις, να συνδεθούμε με σημαντικούς άλλους, να νιώσουμε αποδοχή, εμπιστοσύνη, ασφάλεια. Ως «καλή» ορίζεται η χρήσιμη διαπροσωπική σχέση, εκείνη που επιτρέπει τη νοητική και συναισθηματική ατομική εξέλιξη.

  • Αυτοεκτίμηση

«Η αυτοεκτίμηση είναι ιδέα, στάση, συναίσθημα, εικόνα και εξωτερικεύεται με τη συμπεριφορά». Είναι η ικανότητα να δίνεις αξία στον εαυτό σου και να τον μεταχειρίζεσαι με αξιοπρέπεια, με αγάπη και με αλήθεια. Μόνο όποιος έχει αυτοεκτίμηση, μπορεί να γίνει επιδεκτικός της αλλαγής. Εκτιμώντας τη δική μας αξία, είμαστε έτοιμοι να δούμε και να σεβαστούμε την αξία των άλλων, γεγονός που μας καθιστά υγιείς.

  • Η καλή σχέση με τον ένα γονέα

Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για την προαγωγή της ψυχικής υγείας είναι πολύ σημαντικός παράγοντας η σχέση του ατόμου με τον ένα τουλάχιστο γονέα να είναι καλή, ανεξαρτήτου από τη δομή της οικογένειας.

  • Ικανότητα προσαρμογής και ευελιξίας

Ως ανοιχτά συστήματα, τα άτομα διαθέτουν την αναπροσαρμοστική ικανότητα, που τα βοηθά να διατηρήσουν μία δυναμική κατάσταση ισορροπίας τροποποιώντας τη συμπεριφορά τους ανάλογα με τις αλλαγές και απαιτήσεις του περιβάλλοντος στο οποίο ανήκουν. Τα συστήματα που δεν είναι ευέλικτα αλλά άκαμπτα, συχνά δεν εξελίσσονται και τις περισσότερες φορές οδηγούνται σε κρίση και τελικά, σε διάλυση.

  • Επίγνωση του εαυτού και διαμόρφωση προσωπικής ταυτότητας

Η προσωπική ταυτότητα είναι εκείνος ο μοναδικός συνδυασμός στοιχείων που καθιστά το κάθε άτομο διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο. Η αναζήτησή της προΰποθέτει οριοθέτηση από το άτομο και είναι μία διαρκής διαδικασία, καθώς
κάθε καινούρια πληροφορία λειτουργεί για το άτομο ως αλλαγή.

  • Θέσπιση στόχων

Οι στόχοι έχουν από κάποιους μελετητές οριστεί ως «τα όνειρά μας διατυπωμένα σε λέξεις». Όταν το άτομο δύναται να θεσπίσει συγκεκριμένους, μετρήσιμους, ρεαλιστικούς και χρονικά καθορισμένους στόχους, τότε θεωρείται ψυχολογικά υγιές.

  • Ψυχική αντοχή και ανθεκτικότητα

Η αντοχή στο στρες και η ανοχή στη ματαίωση συνιστούν αυτό που αποκαλούμε ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου. Η ψυχική ανθεκτικότητα έχει ένα γενετικό υπόβαθρο, συνιστά όμως μία επίκτητη ικανότητα που μπορεί να αναπτυχθεί. Η προσφυγή σε υποστηρικτικό δίκτυο είναι βασικό συστατικό της ψυχικής ανθεκτικότητας και συχνά μπορεί να λειτουργήσει ως προστατευτικός μηχανισμός ενάντια σε ψυχικές ασθένειες.

Η οικογενειακή θεραπεύτρια Virginia Satir ονόμασε τα κριτήρια εκείνα της ατομικής ψυχολογικής υγείας που επηρεάζουν και την ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού και τα οποία είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε. Αυτά σύμφωνα με την ίδια είναι:

  1. Η ικανότητα του ατόμου να δέχεται τον εαυτό του και τους άλλους και να νιώθει άνετα στην αποδοχή αυτή
  2. Η επίγνωση των αναγκών και των συναισθημάτων (ψυχολογική ενημερότητα)
  3. Η ικανότητα της καθαρής και μονοσήμαντης επικοινωνίας
  4. Η ικανότητα να αποδεχόμαστε τις διαφωνίες

Η προαγωγή της ψυχολογικής υγείας εμπεριέχει διαδικασίες προσιτές στους περισσότερους από εμάς, που μας οδηγούν στο να προσδιορίσουμε αυτόνομα τη ζωή μας και να ενδυναμώσουμε τον εσωτερικό μας εαυτό. Μέσω παρεμβάσεων ο στόχος είναι να καλλιεργηθεί η ύπαρξη υποστηρικτικού περιβάλλοντος και να αναπτυχθεί η ικανότητα του ατόμου να ανταποκρίνεται θετικά και αποτελεσματικά στις αντίξοες συνθήκες.
Η ψυχοθεραπεία, στα πλαίσια αυτo-διερεύνησης, είναι μία διαδικασία προς αυτήν την κατεύθυνση και έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στις περισσότερες περιπτώσεις όπου δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα ώστε να αναδυθούν αλλαγές. Κατανοώντας τι συμβαίνει μέσα μας αλλά και γύρω μας, είμαστε σε θέση να ενεργούμε πιο αποτελεσματικά και να αισθανόμαστε ότι η ζωή έχει νόημα.

ΚΟΝΙΔΑΚΗ ΕΛΠΙΔΑ – ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

InterNus – ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ