Υπότυποι του Ναρκισσισμού

Εννοιολογικά μιλώντας, ο ναρκισσισμός θα μπορούσε να οριστεί ως η προσπάθεια εξίσωσης του πραγματικού εαυτού μας με το ιδεώδες ή ιδανικό Εγώ. Όλοι μας έχουμε ιδανικά τα οποία μας καθοδηγούν στην ζωή, αλλά ξέρουμε βαθιά μέσα μας ότι ίσως να μην τα φτάσουμε ποτέ. Το ιδεώδες Εγώ είναι μια ιδέα που απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Όταν το χάσμα λοιπόν ανάμεσα στον πραγματικό και τον ιδανικό εαυτό είναι μεγάλο και αγεφύρωτο, τότε δημιουργείται μια εσωτερική ένταση η οποία επιλύεται συνήθως με τον επαναπροσδιορισμό του ιδεώδους εαυτού και την εύρεση κάποιων πιο ρεαλιστικών προτύπων που μας προσφέρουν εκ νέου καθοδήγηση στην ζωή. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγει τον ψυχικό πόνο που προκαλούν αυτά τα συναισθήματα και να λύσει την ένταση, είναι να καταφύγει στον ναρκισσισμό, να ταυτιστεί δηλαδή με το ιδεώδες Εγώ. Όταν ένα άτομο έχει παθολογικό ναρκισσισμό δυσκολεύεται υπερβολικά να διαχειριστεί τα οδυνηρά συναισθήματα της θλίψης και της ντροπής που κινητοποιούνται από την αποτυχία να ανταποκριθεί επαρκώς στον ιδεώδη εαυτό του.
Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές κατηγορίες μέσα στις οποίες ταξινομούνται σε επίπεδο συμπεριφοράς οι εκφάνσεις του παθολογικού ναρκισσισμού. Οι ερευνητές έχουν καταλήξει σε τέσσερις βασικούς υπο-τύπους τα γνωρίσματα των οποίων μπορούν να προσδιορίζουν και συνδυαστικά την συμπεριφορά του ατόμου με ναρκισσιστική προσωπικότητα. Επίσης, το άτομο μπορεί να μετακινείται από τον ένα υπο-τύπο στον άλλο σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του. Οι 4 βασικοί υπό-τυποι είναι οι εξής:
• Ο Έκδηλος Ναρκισσισμός: Περιγράφει ανθρώπους που αναζητούν συνεχώς την προσοχή και νιώθουν ότι έχουν το αυτονόητο δικαίωμα να ικανοποιούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους εις βάρος των άλλων ανθρώπων. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι η αίσθηση υπερβολικής σημασίας και σπουδαιότητας που έχουν για τον εαυτό τους. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα έξυπνα, γοητευτικά και ικανά άτομα, αλλά τείνουν να χειραγωγούν τους άλλους. Στον χώρο εργασίας, τα πηγαίνουν συνήθως πολύ καλά, αλλά δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ουσιαστικές σχέσεις με τους τους άλλους και δεν δέχονται να αναλάβουν αρμοδιότητες που θεωρούν ότι υποτιμούν την αξία τους.
• Ο Συγκεκαλλυμένος Ναρκισσισμός («ο ναρκισσιστής της ντουλάπας»): Περιγράφει άτομα που είναι αγχώδη, βιώνουν έντονη συναισθηματική δυσφορία και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην κριτική των άλλων. Χαρακτηρίζονται από συστολή η οποία μπορεί να φτάνει στα όρια της κοινωνικής απομόνωσης. Τα άτομα με συγκεκαλλυμένο ναρκισσισμό τείνουν να έχουν μια εσωτερική αίσθηση ανωτερότητας και να φαντασιώνονται ότι τα ταλέντα τους και οι μοναδικές τους ικανότητες αναγνωρίζονται, ενώ μπορεί να μιλούν σεμνά για τον εαυτό τους, ακόμα και να τον υποτιμούν.
• Ο Ναρκισσισμός Υψηλής Λειτουργικότητας: Περιγράφει άτομα που ανήκουν στον υπο-τύπο του έκδηλου ναρκισσισμού, αλλά δεν φαίνονται ιδιαίτερα αλαζονικά και δεν πληρούν τα κριτήρια για μια διαταραχή προσωπικότητας. Η ανταγωνιστικότητά τους είναι θεμιτή και καλά προσαρμοσμένη στον χώρο εργασίας χωρίς να δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα στους άλλους. Δημιουργούν σχέσεις που έχουν διάρκεια, αλλά είναι συνήθως ρηχές. Συνήθως, επισκέπτονται κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας όταν δεχτούν σκληρή κριτική από κάποιο σημαντικό πρόσωπο της ζωής τους, βιώσουν μια μεγάλη «αποτυχία» ή έρθουν αντιμέτωπα με τις αναπόφευκτες προκλήσεις της ζωής (π.χ. ασθένεια, απώλεια ελκυστικότητας, γήρας).
• Ο Κακοήθης Ναρκισσισμός: Είναι ο πιο σοβαρός υπο-τύπος και περιγράφει άτομα που χαρακτηρίζονται από έκδηλο ναρκισσισμό, αλλά έχουν και αρκετά αντικοινωνικά στοιχεία προσωπικότητας. Για παράδειγμα, λένε εύκολα ψέματα και εκμεταλλεύονται τους άλλους, συμπεριφέρονται επιθετικά, (είτε λεκτικά, είτε σωματικά), εκφοβίζουν και συνδέονται μόνο με ανθρώπους από τους οποίους έχουν κάποιο όφελος ή κέρδος. Τις περισσότερες φορές, δεν έχουν κίνητρο να αλλάξουν, οπότε σπάνια αναζητούν βοήθεια από κάποιον ειδικό.
Καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας ότι ακόμα και όταν μιλάμε για ένα άτομο που χαρακτηρίζεται από κακοήθη ναρκισσισμό και εκδηλώνει οργισμένες λεκτικές επιθέσεις ή βία απέναντι στους άλλους, προσπαθεί κατά βάθος να τους πιέσει να καλύψουν τις συναισθηματικές του ανάγκες και να εξουδετερώσει παράλληλα τα υποκείμενα αισθήματα συναισθηματικής στέρησης και κατωτερότητας που αισθάνεται.

Μαράκη Μαρία
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια