Ποια η θέση της οικογένειας στη θεραπεία εφήβων που πάσχουν από νευρική ανορεξία

Το σύνδρομο της νευρικής ανορεξίας έχει βιβλιογραφικά και εμπειρικά συνδεθεί µε χαρακτηριστικά δυσλειτουργικά πρότυπα οικογενειακής αλληλεπίδρασης. Από μία συστημική σκοπιά αξιολογούμε τη νευρική ανορεξία σε σχέση µε την οργάνωση και τη λειτουργία ολόκληρης της οικογένειας και ως εκ τούτου οι θεραπευτικές παρεμβάσεις σχεδιάζονται για να προκαλέσουν αλλαγή σε ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα.
Στα πλαίσια της πλήρους περιγραφής των δυναμικών της οικογένειας από τον Minuchin, το δομικό οικογενειακό θεραπευτή που έχει εκτενώς ασχοληθεί με την νευρική ανορεξία εφήβων, η αποφυγή σύγκρουσης γίνεται ένα πολύ κατανοητό συστατικό της διαδικασίας που κρύβεται κάτω από την ανάπτυξη της νευρικής ανορεξίας. Το παιδί σε µια τέτοια οικογένεια είναι ανίκανο να αποκριθεί στις ανησυχίες και τον έλεγχο της ψυχολογικής λειτουργίας της άμεσα επειδή η διαφωνία και η ανοιχτή σύγκρουση δεν επιτρέπονται. Ο αυτό- υποσιτισμός γίνεται ο τρόπος να εκφράσει ο έφηβος την εσωτερικευμένη συνεχή ενασχόληση µε τον εαυτό του και µια προσπάθεια να κερδίσει κάποιον έλεγχο. Και τα δύο αυτά οδηγούν σε μεγαλύτερη πίεση και διαφωνία μέσα στην οικογένεια και συγχρόνως διευκολύνουν στη διάχυση της σύγκρουσης.
Η νευρική ανορεξία έχει περιγραφεί και ως «διαταραχή του ελέγχου» και πολλοί μελετητές έχουν δώσει έμφαση στα ζητήματα γύρω από την προσπάθεια για τον έλεγχο και στο ότι η ανορεξία μπορεί να δώσει στον πάσχον έφηβο την αίσθηση ότι µόνο µέσω της µη κατανάλωσης τροφής μπορεί να έχει τον έλεγχο. Μια νίκη στη μάχη µε την πείνα μπορεί να δώσει στο νεαρό άτομο µια σύντομη αίσθηση κυριαρχίας και ελέγχου. Χαρακτηριστική η δήλωση μιας ασθενούς που περιγράφει «οι γονείς μου έκαναν ό,τι μπορούσαν αλλά εγώ ήμουν πάρα πολύ αντιδραστική… και κάπου μ’ άρεσε όλο αυτό. Μου άρεσε να ασχολούνται μαζί μου, να προβληματίζονται, να ψάχνουν γιατρούς, να διαβάζουν γι’ αυτό. Ένιωθα να τους εκδικούμαι». Αυτό που είναι εξίσου εντυπωσιακό όταν συζητάμε µε τις οικογένειες είναι ότι ο καθένας στην οικογένεια αισθάνεται ότι έχει χάσει τον έλεγχο για τη ζωή του. Οι γονείς ομοίως θα εξιστορήσουν ότι αισθάνονται αβοήθητοι και δεν έχουν κανέναν έλεγχο σ’ αυτό που κάνει η κόρη τους και, όπως αυτή, η προσπάθεια για έλεγχο γύρω από το φαγητό τους αφήνει µε την αίσθηση ότι έχουν χάσει τον έλεγχο γύρω από όλα.
Η γονική αυτή αβεβαιότητα και η διστακτικότητα να αφήσουν την ασφάλεια του ελέγχου της διατροφής και του βάρους του εφήβου ταιριάζουν συχνά µε τους φόβους και τις αβεβαιότητες του εφήβου για το πώς θα είναι η ζωή χωρίς την ανορεξία. Η διερεύνηση των ζητημάτων της ανεξαρτησίας, της εφηβικής ταυτότητας και της αυτοεκτίμησης καθώς επίσης και η αντιμετώπιση των ζητημάτων για το πώς οι γονείς ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες έρχονται στο επίκεντρο.
Παρατηρούμε ακόμα μία ομοιότητα των εμπειριών που περιγράφουν οι οικογένειες για το πώς είναι να ζεις µε κάποιον µε νευρική ανορεξία και γιατί τελικά σε κλινικό επίπεδο μοιάζει σχεδόν καθολικό για τις οικογένειες να συμφωνούν ότι αυτή η διαταραχή καταλαμβάνει σχεδόν κάθε πλευρά της ζωής τους. Η ομοιότητα των διαδικασιών µέσω των οποίων η οικογένεια οργανώνεται γύρω από το πρόβλημα είναι χαρακτηριστική. Το γεγονός ότι όλες οι οικογένειες δεν είναι ίδιες και αντιπροσωπεύουν ολόκληρη την κλίμακα των οικογενειακών δομών και οργανώσεων τις οποίες κάποιος συναντά τυχαία στην καθημερινή ζωή, καθιστά αυτή την ομοιότητα ακόμα πιο αξιοπρόσεκτη.
Στη διαδικασία της οικογενειακής αναδιοργάνωσης γύρω από την ασθένεια παρατηρούμε να υπάρχει µια αυξανόμενη διάσπαση των συνηθειών της οικογένειας, των συνηθισμένων οικογενειακών ρυθμιστικών μηχανισμών, όπου η καθημερινή λήψη αποφάσεων γίνεται όλο και πιο δύσκολη σε σημείο όπου το πρόβλημα να γίνεται η κεντρική αρχή οργάνωσης της οικογενειακής ζωής. Τα µέλη της οικογένειας που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν µια διαταραχή πρόσληψης της τροφής μεταξύ τους συχνά θα πουν ότι αισθάνονται σαν ο χρόνος να έχει σταματήσει και ότι όλη η ζωή τους μοιάζει να περιστρέφεται γύρω από αυτή τη διαταραχή. Ο τρόπος που οι οικογένειες απαντούν σε αυτήν την εισβολή στις ζωές τους ποικίλει ανάλογα µε τη φύση της οικογενειακής οργάνωσης, το οικογενειακό στυλ κάθε μεμονωμένης οικογένειας και το συγκεκριμένο στάδιο του κύκλου ζωής που βρίσκεται όταν εμφανίζεται η ασθένεια. Παρόλα αυτά, όπως µε άλλες ασθένειες, αυτό που μπορεί να είναι λιγότερο μεταβλητό είναι ο τρόπος µε τον οποίο η διαταραχή της πρόσληψης τροφής περιορίζει το εύρος των προσαρμοστικών συμπεριφορών της. Το να κατανοήσουμε πώς οι οικογένειες αναδιοργανώνονται γύρω από ένα πρόβλημα είναι πολύ πιο σημαντικό από θεραπευτικής πλευράς παρά το να γνωρίζουμε πώς αναπτύχθηκε το ίδιο το πρόβλημα, εν μέρει επειδή ο τρόπος που λειτουργεί η οικογένεια αυτήν την περίοδο μπορεί να έχει γίνει μέρος αυτού που διατηρεί το πρόβλημα και εν μέρει επειδή μπορεί να περιορίζει την ικανότητα της οικογένειας να χρησιμοποιήσει τους προσαρμοστικούς της μηχανισμούς για να ξεπεράσει το πρόβλημα.
Τα υψηλά επίπεδα της συνεχούς ενασχόλησης µε τις σκέψεις του φαγητού και του βάρους που εκδηλώνει κάποιο µέλος µε ανορεξία είναι ανάλογα µε τον τρόπο που τα ζητήματα γύρω από το φαγητό και τη διατροφή γίνονται κεντρικά στην οικογένεια. Όσο περνάει ο καιρός όλες οι σχέσεις στην οικογένεια φαίνεται να καθορίζονται από αυτό. Ένα μεγάλο μέρος της αλληλεπίδρασης μεταξύ των µελών της οικογένειας εστιάζει στο φαγητό, την διατροφή ή το βάρος. Ακριβώς όπως η νέα γυναίκα μπορεί να κρίνει την αυταξία της από το εάν είναι σε θέση να αντισταθεί στο να φάει, έτσι οι διαπροσωπικές σχέσεις περιστρέφονται γύρω από το φαγητό («εάν µε καταλαβαίνατε, δεν θα µε αναγκάζατε να φάω», «δεν τρως για να µας πας κόντρα», «κανένας δεν φαίνεται να νοιάζεται που δεν τρώω»).
Συμπερασματικά μας ενδιαφέρει να αξιολογήσουμε τις διασυνδέσεις των μελών όλης της οικογένειας στη βάση του ότι αν μετακινήσουμε το επίκεντρο από τα ερωτήματα αιτιολογίας σε ερωτήματα αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην οικογενειακή λειτουργία και τη θεραπεία θα αποκτήσουμε γνώση όχι μόνο για το πώς λειτουργεί η θεραπεία, αλλά και για το τι τη διευκολύνει και τι την εμποδίζει να λειτουργήσει. Πιθανόν, με βάση τα παραπάνω καταλαβαίνουμε γιατί κάποιοι θεραπευτές αναφέρονται όχι τυχαία , όχι σε «ανορεκτικά άτομα» αλλά σε «ανορεκτικές οικογένειες».

Κονιδάκη Ελπίδα – Ψυχολόγος
InterNus- Κέντρο Συμβ/κής & Ψυχ/πείας