Ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση των διατροφικών διαταραχών

Όσο σημαντική είναι για τον άνθρωπο η τροφή το ίδιο σημαντική είναι η έλλειψη μέτρου στην πρόσληψή της είτε με τη μορφή της ακατάσχετης κατανάλωσής της είτε με τη μορφή της εκούσιας στέρησής της.  Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής αποτελούν μια κατηγορία διαταραχών, οι οποίες όλο κα πιο συχνά κάνουν την εμφάνισή τους στον χώρο της ψυχικής υγείας. Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχαναγκαστική υπερφαγία. Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από ακραία συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές σχετικά με τη λήψη τροφής, το βάρος και την εικόνα του σώματος.

Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών, όπως βιολογικοί, ψυχοκοινωνικοί αλλά και ιδιοσυγκρασιακοί. Αρκετές  έρευνες όμως επισημαίνουν τον καθοριστικό ρόλο της οικογένειας τόσο στην εμφάνιση, όσο και στην αντιμετώπιση της νόσου.

Οι οικογένειες στις οποίες εμφανίζονται οι διαταραχές πρόσληψης τροφής φαίνεται να έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Συνήθως οι γονείς τείνουν να είναι περισσότερο απαιτητικοί απέναντι στα παιδιά τους και να έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από αυτά. Ακόμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι πάρα πολύ εξυπηρετικοί, με αποτέλεσμα τα παιδιά να έχουν έλλειψη πρωτοβουλιών και να μη νιώθουν ανεξάρτητα, και έτσι  να στρέφουν το κομμάτι του ελέγχου, στο σώμα τους. Στις οικογένειες με ΔΠΤ φαίνεται ότι οι γονείς υπερεμπλέκονται σε ό,τι έχει να κάνει με τα παιδιά, είναι υπερπροστατευτικοί, αυστηροί και τις περισσότερες φορές αποφεύγουν να επιλύουν συγκρούσεις και έτσι το άτομο χάνεται μέσα στο οικογενειακό σύστημα. Ακόμα, οι οικογένειες στις οποίες υπάρχει περιστατικό βουλιμίας, τείνουν να έχουν μικρότερη συνοχή και οργάνωση, υπάρχει απουσία παροχής φροντίδας και τρυφερότητας, ενώ οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη είναι συγκρουσιακές.

Σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, η οικογένεια φαίνεται να έχει ενεργό ρολό, όμως το ποσοστό και η συχνότητα της εμπλοκής εξαρτάται απ την δομή της οικογένειας. Ο ρόλος των γονέων είναι κυρίως υποστηρικτικός, τόσο στην προετοιμασία των γευμάτων όσο και στα συναισθήματα που βιώνουν τα άτομα. Σε πρώτο στάδιο, είναι αναγκαίο οι γονείς να ενημερωθούν για την διαταραχή και να αλλάξουν στάση απέναντι σε αυτή. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μάθουν να ξεχωρίζουν πως το παιδί τους δεν είναι η διαταραχή, αλλά πάσχει από αυτή, οπότε η συμπεριφορά , οι σκέψεις και τα συναισθήματά του έχουν αλλοιωθεί από αυτή. Είναι πολύ σημαντικό να μην κατηγορούν τα παιδιά τους, ούτε να τα πιέζουν να φάνε, αλλά να είναι δίπλα τους υποστηρικτικά. Τα άτομα που πάσχουν από ΔΠΤ γνωρίζουν πολύ καλά ότι πρέπει να βελτιωθεί η σχέση με το φαγητό, ωστόσο έχει επηρεαστεί ο τρόπος που σκέφτονται για την τροφή και αυτό τα δυσκολεύει να επανέλθουν.

Επίσης είναι πολύ σημαντική η διαχείριση των συναισθημάτων των ίδιων των γονέων,  κυρίως του άγχους και των τύψεων που είναι πιο έντονα. Οι μητέρες ίσως νιώθουν μεγαλύτερο το βάρος και την ευθύνη για την αντιμετώπιση της διαταραχής, κι αυτό γιατί είναι εκείνης που έχουν την ευθύνη για την ανατροφή του παιδιού. Η σχέση μητέρας-παιδιού είναι εκείνη που έχει κατηγορηθεί περισσότερο για την εμφάνιση της διαταραχής, επομένως είναι αναγκαίο οι μητέρες να διαχωρίσουν και να αντιληφθούν και τα δικά τους συναισθήματα, έτσι ώστε να μπορούν να στηρίξουν και το παιδί τους. Ο ρόλος της μητέρας είναι πολύ σημαντικός τόσο στην πορεία της διάγνωσης, όσο και στην εικόνα που διαμορφώνουν τα άτομα για το σώμα τους.

Στην αντιμετώπιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής είναι πολύ αποτελεσματική η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, κυρίως για να μάθουν τα άτομα να διαχειρίζονται τον δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης. Παρόλα αυτά είναι αναγκαία και η οικογενειακή θεραπεία, καθώς χρειάζεται και το περιβάλλον του ατόμου να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Όμως στην αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών ισχύει ό,τι ισχύει κα στις υπόλοιπες νόσους ψυχικής υγείας: η πρόληψη.  Η υγιής εικόνα του σώματος και η σχέση με το φαγητό θα πρέπει να καλλιεργούνται όσο το δυνατό νωρίτερα στη ζωή ενός ατόμου. Ενδεικτικά ορισμένα σημεία που είναι σημαντικά να επισημανθούν είναι:

• Αποφεύγεται να σχολιάζεται αλλαγές στο σώμα (θετικές και αρνητικές) είτε το παιδιών, είτε το δικό σας, ακόμα και των τρίτων.
• Να επικροτείται τα παιδιά για χαρακτηριστικά όπως το θάρρος, η ευγένεια, η καλοσύνη και η ενσυναίσθηση και όχι για την εικόνα του σώματος.
• Δίνεται στα παιδιά πρωτοβουλίες να αναλαμβάνουν ευθύνες, ακόμα και αν κάποιες φορές δε συμφωνείται.
• Καλλιεργείστε την συναισθηματική επικοινωνία στα παιδιά. Δείξτε τους πως είναι εντάξει να νιώθουν και θετικά αλλά και αρνητικά συναισθήματα και πως είναι ασφαλές να τα εκφράζουν.

Σε κάθε περίπτωση, αν βλάπτεται η υγεία (σωματική και ψυχική) ενός ατόμου λόγω της τροφής, η συμβολή των ειδικών (ψυχολόγων, διατροφολόγων και γιατρών) είναι απαραίτητη.

Κανάκη Κατερίνα – Ψυχολόγος

Κέντρα Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας – Internus