- 08/01/2024
- Posted by: antonis
- Κατηγορία: Ψυχολογία
Ο όρος ναρκισσισμός αναπτύχθηκε από τον αρχαίο ελληνικό μύθο του Νάρκισσου, ενός νεαρού, όμορφου άνδρα που απορρίπτει την αγάπη των άλλων ως ανάξια και ερωτεύεται τη δική του αντανάκλαση στο νερό. Όσο πιο επίμονα κοιτάζει την αντανάκλασή του, τόσο περισσότερο παθιάζεται με την εικόνα του, αλλά μη μπορώντας να αιχμαλωτίσει την ομορφιά της, παραμένει σε αυτή την θέση αυτό-θαυμαζόμενος μέχρι που τελικά πεθαίνει μέσα στην απόγνωση και την απελπισία. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκδοχές αυτού του αρχαίου ελληνικού μύθου, αλλά κάθε μια από αυτές έχει παρόμοια κατάληξη.
Ο ναρκισσισμός αποτελεί ένα θέμα πιο επίκαιρο από ποτέ καθώς περιπλέκεται από τις κυριαρχούσες κοινωνικές αξίες. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ζωής ενισχύουν τον ναρκισσισμό των ατόμων. Ζούμε στην εποχή της κοινωνικής δικτύωσης και της υπέρμετρης προβολής. Αυτή η παλιά γοητευτική και δραματική ιστορία, σήμερα είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Ο εαυτός μας, το είδωλό μας, εμφανίζεται παντού. Οι σέλφις είναι ο φανταστικός – αληθινός μας καθρέφτης και η εξωτερική εμφάνιση των ανθρώπων αξιολογείται καθημερινά. Παράλληλα, η προσπάθεια συνεχών επιτευγμάτων, γίνεται ο κανόνας ώστε, οι νέοι άνθρωποι, να θωρακίσουν τη βαλλόμενη αυτοεκτίμηση τους.
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό Στατιστικό Εγχειρίδιο για τις Ψυχιατρικές Διαταραχές (American Psychiatric Association, 2013), η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας αποτελεί ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου στη φαντασία ή τη συμπεριφορά, ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης ενσυναίσθησης, ενώ χρειάζεται το άτομο να πληροί τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα:
1. Να διαθέτει μεγαλειώδη αίσθηση ότι είναι σημαντικό (πχ να μεγαλοποιεί τα ταλέντα του και τα επιτεύγματα του, κάποιες φορές χωρίς τα επιτεύγματα να είναι τόσο σημαντικά)
2. Να έχει φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, ευφυίας, δύναμης, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης
3. Να πιστεύει ότι είναι μοναδικό άτομο και άρα πρέπει να σχετίζεται μόνο με άλλα μοναδικά, υψηλού επιπέδου άτομα
4. Να απαιτεί από τους άλλους να τον θαυμάζουν σε υπερβολικό βαθμό
5. Να έχει την αίσθηση ότι έχει ιδιαίτερα δικαιώματα σε σχέση με τα άλλα άτομα
6. Να εκμεταλλεύεται διαπροσωπικά τους άλλους
7. Να μην έχει ενσυναίσθηση
8. Να είναι συχνά ζηλόφθονο ή να πιστεύει ότι οι άλλοι είναι ζηλόφθονοι μαζί του
9. Να έχει υπεροπτική στάση και συμπεριφορά
Σε κάθε περίπτωση, για να χαρακτηριστεί ένας άνθρωπος ως ναρκισσιστής, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια και αυτόματα πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία είναι κοινά σε όλες τις περιστάσεις της ζωής του. Προσοχή και διαχωρισμός χρειάζεται να γίνει με τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά των εφήβων, για τους οποίους ο ναρκισσισμός αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της υγιούς τους προσωπικής εξέλιξης. Όσον αφορά την εφηβεία, πρόκειται για αυτοπροσδιορισμό, διαφοροποίηση και χωρισμό του ατόμου από τους γονείς καθώς και εξατομίκευση.
Πώς μπορείς λοιπόν πρακτικά να καταλάβεις εάν κάποιος από τον περίγυρό σου είναι νάρκισσος;
1. Επιδιώκει να είναι στο επίκεντρο της προσοχής.
Οι ναρκισσιστές, είναι οι άνθρωποι που κυριαρχούν στις συζητήσεις. Αισθάνονται υποχρεωμένοι να μιλήσουν για τον εαυτό τους και υπερβάλλουν μιλώντας για τα επιτεύγματά τους. Μπορεί να εξωραΐζουν τις ιστορίες τους με σκοπό να εντυπωσιάσουν το κοινό τους. Περιγράφουν τον εαυτό τους, ως τον πιο έμπιστο σύμβουλο του αφεντικού τους ή το πιο δημοφιλές άτομο στον κύκλο τους. Αυτές οι δομές, είναι εύκολο να δικαιολογηθούν ως μικρά λευκά ψέματα που βοηθούν να πούμε μια καλύτερη ιστορία. Αλλά στην πραγματικότητα εξυπηρετούν το να στηρίξουν μια εξιδανικευμένη εκδοχή του εαυτού τους που τους αποσπά την προσοχή από τον αφόρητο φόβο ότι στην πραγματικότητα δεν είναι αρκετά καλοί.
2. Έχει τη συνήθεια να δίνει (ανεπιθύμητες) συμβουλές.
Οι ναρκισσιστές αδράχνουν επίσης την παραμικρή ευκαιρία για να επιδείξουν την ανώτερη γνώση και τη διορατικότητά τους. Γνωρίζουν πάντα λίγο καλύτερα και φαίνεται ότι έχουν εσωτερικές πληροφορίες για τα πάντα.
3. Διακρίνεται από ανησυχία και ανυπομονησία.
Σε κάποιο επίπεδο, νιώθουν ότι αξίζουν ειδική μεταχείριση. Όποιες κι αν είναι οι ανάγκες ενός ναρκισσιστή, πρέπει να ικανοποιηθούν εδώ και τώρα. Είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, ζουν τη ζωή τους με μια αίσθηση αυτόματου δικαιώματος.
4. Χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη φιλοδοξία.
Υπάρχει διαφοροποίηση στο να θέτει το άτομο υψηλούς στόχους με την πεποίθηση ότι προορίζεται για μεγαλεία. Αυτός ο τύπος μεγαλειώδους υπόθεσης, είναι ένα κλασικό σύμπτωμα των ναρκισσιστών. Τείνουν να πιστεύουν ότι είναι από τη φύση τους ξεχωριστοί, μέρος μιας ελίτ κατηγορίας που αξίζει μόνο το καλύτερο. Προτιμούν επίσης να συναναστρέφονται με άλλα άτομα «υψηλού επιπέδου» και μπορεί να έχουν εμμονή με τα σύμβολα κοινωνικής θέσης.
5. Χαρακτηρίζεται από ανταγωνιστικότητα
Στην κοσμοθεωρία ενός ναρκισσιστή, υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Και οι ναρκισσιστές πρέπει να κερδίζουν σχεδόν σε κάθε τομέα. Πρέπει να είναι οι καλύτεροι σε όλα και από οποιοδήποτε άλλο. Οι «αντίπαλοί» τους μπορεί να είναι άγνωστοι ή πρόσωπα που αγαπούν. Αυτή η καταναγκαστική προσπάθεια να βγουν στην κορυφή, δυσκολεύει τον εορτασμό των επιτυχιών άλλων ανθρώπων. Όπως ας πούμε, μια σημαντική επαγγελματική επιτυχία ενός φίλου τους. Εκείνη τη στιγμή, κάποιος άλλος είναι ο «νικητής».
6. Εκδηλώνει επιθετικότητα στην ύπαρξη κριτικής
Ενδιαφέρονται βαθιά για τη διατήρηση της εξιδανικευμένης εικόνας τους και δυσκολεύονται να ανεχθούν κάθε είδους αποδοκιμασία ή προσβολή. Ανεξάρτητα από το πόσο εποικοδομητική μπορεί να είναι μια κριτική, την αντιμετωπίζουν σαν μια τεράστια προσωπική επίθεση. Μια επίθεση που δεν πρόκειται μάλιστα να ξεχάσουν. Οι ναρκισσιστές, όταν αισθανθούν αδικημένοι ή εγκαταλελειμμένοι, δεν το ξεπερνούν. Αντί να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους, θυμώνουν και αναζητούν εκδίκηση, με τη μια ή την άλλη μορφή.
7. Τείνει να μεταθέτει την ευθύνη στους άλλους.
Οι ναρκισσιστές δεν παραδέχονται ποτέ ότι μπορεί να κάνουν λάθος. Αρνούνται να λογοδοτήσουν για τα λάθη και την κακή συμπεριφορά τους, και αντ’ αυτού μεταθέτουν την ευθύνη σε κάποιον άλλο. Ακόμη και μέσα στις στενές προσωπικές τους σχέσεις, οι ναρκισσιστές πιστεύουν ότι υπάρχει πάντα ένας νικητής και ένας χαμένος και θα κάνουν ό,τι χρειάζεται για να κερδίσουν.
8. Διαθέτει μειωμένη ή παντελή έλλειψη ενσυναίσθησης και εκμεταλλεύεται τους άλλους.
Μπορεί να μην γίνεται σκόπιμα, αλλά συμβαίνει, επειδή οι νάρκισσοι έχουν την τάση να βλέπουν τις καταστάσεις με βάση το τι σημαίνουν για τους ίδιους, και μόνο για ίδιους. Η έλλειψη ενσυναίσθησης. Η αδυναμία αντίληψης του συναισθηματικού κόσμου των άλλων, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του ναρκισσισμού και το χαρακτηριστικό το οποίο τον κάνει τόσο επικίνδυνο. Οι ναρκισσιστές περιμένουν από τους άλλους να περιστρέφονται γύρω από τις ανάγκες τους, αλλά αρνούνται να κάνουν το ίδιο για οποιονδήποτε άλλον. Αυτό σημαίνει ότι για να αποκτήσουν αυτό που θέλουν, δεν διστάζουν να χειραγωγήσουν ή να εκφοβίσουν, όποιον βρεθεί στον δρόμο τους.
9. Έχει κάποια μορφή εξάρτησης
Όταν κάποιος είναι εθισμένος σε κάτι και παίρνει τη «δόση» του νιώθει, άθικτος, αλεξίσφαιρος, στην κορυφή του κόσμου. Στην ουσία, είναι η ίδια αίσθηση μεγαλοπρέπειας που λαχταρούν οι ναρκισσιστές. Η «δόση» μπορεί να προέρχεται, για παράδειγμα από το αλκοόλ, τις αισθητικές επεμβάσεις, τον υπερκαταναλωτισμό. Δεν έχει σημασία. Οι εθισμένοι ναρκισσιστές συνεχίζουν να στρέφονται στις «δόσεις» του ξανά και ξανά για να αποκτήσουν αυτό το απίστευτο συναίσθημα υπεροχής. Όταν η επίδραση ξεθωριάζει, συχνά γεμίζουν με ντροπή. Και όταν η ντροπή γίνεται αφόρητη, στρέφονται και πάλι στον εθισμό τους.
Συμπερασματικά, ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά υπάρχουν και είναι υγιές να υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους. Όταν τα χαρακτηριστικά αυτά αποκτούν παθολογική χροιά και αποτελούν εμπόδιο είτε στην ευημερία του ίδιου του ατόμου είτε στην απόκτηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, τότε μιλάμε για Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας.
Μαράκη Μαρία ,Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια