Μεταφράζοντας το τραύμα στην καθημερινότητά μας

Έχετε ακούσει ποτέ για τον όρο τραύμα μεταξύ των γενεών; 

Το τραύμα μεταξύ των γενεών είναι μια έννοια που αναφέρεται  στην μετάδοση  των καταπιεστικών ή τραυματικών επιπτώσεων ενός ιστορικού γεγονότος.

Έτσι οι αντιδράσεις στο τραύμα που αντιμετωπίζετε σήμερα μπορεί μερικές φορές να έχουν τις ρίζες τους σε προηγούμενες εμπειρίες στις οποίες μπορεί να μην ήσασταν αρχικά παρόντες.

Ίσως να μην κακοποιηθήκατε εσείς μεγαλώνοντας, αλλά οι γονείς ή οι παππούδες σας. Ίσως να μην ζήσατε έναν πόλεμο, αλλά οι προηγούμενες γενεές  σας το αντιμετώπισαν.

Ένα μονοπάτι  για την εξερεύνηση της διαγενεακής μετάδοσης  του τραύματος είναι  η θεωρία της προσκόλλησης, η οποία ουσιαστικά μας  εξηγεί  πως η συναισθηματική ασφάλεια που πηγάζει από την  εμπιστοσύνη του βρέφους προς  τους φροντιστές του, επηρεάζει τον τρόπο που σχετιζόμαστε . Ως εκ τούτου, το στυλ προσκόλλησης κάθε ατόμου αποτελείται από μοτίβα που μαθαίνονται μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου με λειτουργικά μοντέλα εαυτού και άλλων, τα οποία  με τη σειρά τους  διαμορφώνουν μοτίβα σχέσεων σε ολόκληρο το άτομο.

Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται  ότι οι γονείς  έχουν μια εσωτερικευμένη εικόνα  του φροντιστικού ρόλου τους, η οποία έχει ως πηγή της δημιουργίας της τις εικόνες που έχουν αφομοιώσει  από τον τρόπο σύνδεσης τους με την πατρική οικογένεια (σαν να γράφουν δηλαδή ξανά μια μαθημένη παράγραφο προσαρμοσμένη στο δικό τους λεξιλόγιο). Αυτό το μοντέλο φροντίδας διαμορφώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματα ενός γονέα, διαδραματίζοντας την ίδια στιγμή καθοριστικό ρόλο και στην  συμπεριφορά των γονέων απέναντι στα παιδιά τους. 

Γονείς, δηλαδή,  που έχουν βιώσει ιδιαίτερα σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση στα χέρια σημαντικών άλλων, ενδέχεται να αναπτύξουν σχήματα φροντίδας βασιζόμενα σε έναν καταχρηστικό τρόπο σύνδεσης. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό σε πρακτικό επίπεδο; Αν το άτομο έχει μάθει να συνδέεται μέσα από την κακοποίηση – το μοτίβο του ουσιαστικά έχει ότι η κακοποίηση αποτελεί ένδειξη αγάπης, «σε επέλεξα» – τότε το πιο πιθανό είναι να επιδιώκει την εμπλοκή σε σχέσεις όπου είτε θα λειτουργεί ως θύμα είτε ως θύτης/θύτρια, καθώς έτσι έχει συνηθίσει να έρχεται κοντά. Αντίστοιχα η προβολή του σχήματος μπορεί να γίνει και στο πλαίσιο συμπεριφορών, όπως η χρήση ουσιών,  ο τζόγος  ή το διαδίκτυο. Φροντίζομαι μέσω του να πληγώνομαι, διαφορετικά θα καταρρεύσω.

Γι’ αυτό συχνά και στις δυάδες γονέα-παιδιού όπου συμβαίνει κακοποίηση, παρατηρείται  ένα παράδοξο: Το παιδί πληγώνεται από τον γονιό, αλλά εξαρτάται από αυτόν για την επιβίωση.  Η  πηγή δηλαδή της ασφάλειας είναι ταυτόχρονα και η πηγή του κινδύνου, κατάσταση που προκαλεί γνωστική και συναισθηματική αντίφαση. Δεδομένου ότι αυτά τα σχήματα γίνονται πρότυπο για μελλοντικές σχέσεις, οδηγούν  κατά συνέπεια σε επαναλαμβανόμενες καταχρηστικές σχέσεις, εκ νέου θυματοποίηση και προβλήματα με την αίσθηση οικειότητας, όπως και με το χτίσιμο της εμπιστοσύνης ανατροφοδοτώντας τον φαύλο κύκλο και ανακυκλώνοντας το τραύμα.

Πως το τραύμα εκφράζεται στην καθημερινότητα; 

Όσα έχουν περιγραφεί παραπάνω ενδέχεται να έχουν καταγραφεί σε «σκληρό δίσκο», το περιεχόμενο του οποίου ακόμα δεν μας είναι ακόμα προσιτό. Παρ’ όλα αυτά το σώμα μας και ο τρόπος που ο οργανισμός μας αντιδρά στα πολλαπλά ερεθίσματα μπορεί να εκφράσει όσα το στόμα αδυνατεί να εκφράσει λεκτικά. Επομένως , αν στρέψουμε τον φακό είτε στον εαυτό μας είτε και στο παιδί μας, είναι πιθανό να ανιχνεύσουμε κάτι από τα παρακάτω: 

• δυσκολία στον ύπνο ή φόβος λόγω της αναμονής εφιαλτών 
• αυξημένη, ευερεθιστότητα, θλίψη, θυμός και μοναξιά
• αίσθηση αποκοπής από τον εαυτό
• αυξημένο άγχος
• αυτό – ακύρωση υποτίμηση των προσωπικών αναγκών
• αυξημένη ανάγκη για αποδοχή από τους άλλους
• ανάγκη για τελειότητα
• σχέσεις συνεξάρτησης 
• μηρυκασμός  επικριτικών, απαιτητικών  και ντροπιαστικών σκέψεων
• εμφάνιση σωματικών συμπτωμάτων όπως πονοκέφαλοι, ημικρανία, στομαχόπονος, τρέμουλο, κ.α.

Τι πραγματικά συμβαίνει στο σώμα μας;

Το κλειδί για την κατανόηση του τραύματος μεταξύ των γενεών βρίσκεται στη φύση των ίδιων των αντιδράσεων τραύματος. 

Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα απειλητικό γεγονός, ο εγκέφαλος και το σώμα σας εργάζονται με άμεσο στόχο την αποκατάσταση της ισορροπίας και την προστασία μας.

Έτσι, το σώμα είτε προσπαθεί να αντισταθεί στην απειλή, είτε να αποφύγει την απειλή ή σταματά και περιμένει να προσδιορίσει την καλύτερη απόκριση ή και να κατευνάσει την πηγή της απειλής.

Η επανειλημμένη ή συνεχής έκθεση σε τραύμα – είτε αυτό σημαίνει ότι συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε το ίδιο τραύμα, είτε διαφορετικά τραύματα ξανά και ξανά, μπορεί να σας αφήσει «κολλημένους» σε μια συνεχόμενη κατάσταση υπερδιέγερσης και επαγρύπνισης.

Η επούλωση του τραύματος μέσα από την ανακάλυψη του νοήματος της ζωής

Έχοντας κάνει μια σύντομη περιήγηση στο τι μπορεί να αποτελεί το τραύμα και πως αυτό μεταφέρεται ανά τις γενεές είναι σημαντικό να συγκρατήσουμε το εξής: Η ψυχική μας υγεία συνδέεται άμεσα με το πως νοηματοδοτούμε όσα μας συμβαίνουν και κυρίως τον εαυτό μας. Αν δεν φέρουμε στην επιφάνεια τα κομμάτια του παζλ της ζωής μας, τότε ένα μέρος της ταυτότητας μας δε θα είναι ορατό. Και σκοπός της θεραπείας είναι η αναγνώριση. Αν δεν σπάσει ο φαύλος κύκλος των δυσκολιών που έως τώρα έχουν αναφερθεί τόσο ως προς τον εαυτό όσο και ως προς τη σχέση του με τους άλλους ανθρώπους, πως θα καταφέρει να σχηματίσει μια συνεκτική ταυτότητα εαυτού; Εντός της θεραπείας «μεγαλώνουμε» – όχι όμως ηλικιακά. Για να καταφέρουμε επομένως να έρθουμε σε επαφή με το ποιο είναι το δικό μας μεγάλωμα, πως δηλαδή θα απαντήσουμε στο ερώτημα «Ποιο/-α/-ο είμαι, οφείλουμε να εργαστούμε προς την ανεύρεση όλων των ψηφίδων που μας απαρτίζουν. 

Μαίρη Μαθιουδάκη – Ψυχολόγος – Ειδ/νη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Κέντρα συμβουλευτικής & ψυχοθεραπείας – Internus