Η Ομοφοβία στο χθες και το σήμερα

Παρά τις πολυάριθμες μελέτες που επιβεβαιώνουν την αυξημένη αποδοχή της ομοφυλοφιλίας σε πολλές χώρες ως ένα φυσικό και υγιές κομμάτι του σεξουαλικού φάσματος, είναι ακόμα έντονη η παρουσία ομοφοβικών στάσεων απέναντι στην LGBTQ+ κοινότητα με σοβαρό αντίκτυπο στην ψυχολογία των ανθρώπων αυτών.

Η ομοφοβία έχει ιστορικά οριστεί ως ο φόβος να είσαι γύρω από ανθρώπους που προσδιορίζονται με κάποιο διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή ο φόβος να αποκτήσει κάποιος διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Στη σύγχρονη χρήση, ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιείται πιο συχνά για να περιγράψει ένα άτομο που αντιπαθεί, κακοποιεί ή προσπαθεί να αλλάξει τα άτομα που δεν προσδιορίζονται ως ετεροφυλόφιλα.

Κατανοώντας την ομοφοβία

Συνήθως οι τυπικές φοβίες χαρακτηρίζονται από μια χρόνια αποφυγή του φοβικού ερεθίσματος, παρόλα αυτά, τα άτομα που εκδηλώνουν ομοφοβικές στάσεις γενικά δεν εκδηλώνουν αυτό το είδος συμπεριφοράς. Αντίθετα, μπορεί να αναζητήσουν ενεργά άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό σε μια προσπάθεια να τους προσηλυτίσουν ή να τους εκφοβίσουν. Ομοφοβικές συμπεριφορές μπορεί επίσης να εκδηλωθούν σε άτομα που δεν είναι στην πραγματικότητα ομοφυλόφιλα, αλλά πιστεύεται ότι είναι έτσι, όπως άντρες που έχουν μια πιο θηλυπρεπή στάση, γυναίκες που έχουν πιο έντονες προσωπικότητες ή κάνουν κάποιου είδους χειρονακτική εργασία που θεωρείται κοινωνικά ως ‘’ανδρικό επάγγελμα’’ αλλά και άλλα άτομα που κατά κάποιο τρόπο ταυτίζονται με ομοφοβικά στερεότυπα.

Η ομοφοβία μπορεί να σχετίζεται στενά με την ηλικία, τις πολιτικές πεποιθήσεις, τη θρησκεία και το μορφωτικό επίπεδο. Οι νέοι, όσοι έχουν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, εκείνοι που δεν είναι θρησκευόμενοι ή που ανήκουν σε φιλελεύθερες εκκλησίες και εκείνοι με αριστερούς πολιτικούς προσανατολισμούς είναι λιγότερο πιθανό να εκδηλώσουν ομοφοβικές συμπεριφορές όπως φάνηκε σε ερευνητικά δεδομένα που κοινοποιήθηκαν από την COWI και το Ίδρυμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Δανίας (DIHR) τα οποία παρουσιάζουν τη στάση της εκκλησίας, της αγοράς εργασίας αλλά και άλλων τομέων για τους ομοφυλόφιλους, τους αμφιφυλόφιλους, τα τρανσεξουαλικά και διαφυλικά άτομα (LGBTQ+). Ωστόσο, αυτή η συσχέτιση δεν είναι απόλυτη καθώς υπάρχουν ομάδες όπως η αμερικανική συντηρητική ομάδα Log Cabin Republicans, για παράδειγμα, που υποστηρίζει τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων.

Η ομοφοβία έχει συχνά θεσμική προέλευση. Θρησκευτικές οργανώσεις που πιστεύουν ότι η ομοφυλοφιλία είναι αμαρτία είναι πιο πιθανό να ‘’δημιουργήσουν’’ μέλη με ομοφοβικές τάσεις (Roggemans et al., 2015). Ομοίως, τα έθνη που απαγορεύουν τη λεγόμενη «ομοφυλοφιλική συμπεριφορά» ή με άλλο τρόπο στιγματίζουν την ομοφυλοφιλία είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν ομοφοβικό πληθυσμό. Τα αρνητικά στερεότυπα των μέσων ενημέρωσης για τους ομοφυλόφιλους μπορεί επίσης να διαιωνίζουν την ομοφοβία ενώ παράλληλα υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι ομοφοβικές διασημότητες μπορούν να καλλιεργήσουν ομοφοβικές συμπεριφορές στους θαυμαστές τους λόγω της επιρροής που τους ασκούν.

Επιπρόσθετα σημαντικό εύρημα αποτελεί το γεγονός ότι αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό να εμφανίζουν ομοφοβικές συμπεριφορές και στάσεις, και ότι είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν συκοφαντίες κατά των ομοφυλόφιλων (Chaux, E., & Leon, M., 2016).

Η στάση της κοινωνίας απέναντι στην ομοφυλοφιλία ανά τα χρόνια

Η ενασχόληση της κοινωνίας με την ομοφυλοφιλία οξύνθηκε κατά τις δεκαετίες του 1860 και του 1870, όταν οι Ευρωπαίοι δημόσιοι αξιωματούχοι αναγνώρισαν ότι ορισμένα άτομα επικέντρωναν τη ζωή τους στην επιδίωξη της σεξουαλικής ευχαρίστησης και όχι στο να έχουν ένα νοικοκυριό, οικογένεια ή παιδιά. Αυτά τα άτομα θεωρήθηκαν ως σεξουαλικά αποκλίνοντα και ταξινομήθηκαν με βάση τη σεξουαλική συμπεριφορά, έτσι και οι ομοφυλόφιλοι αντιπροσώπευαν μια μεγάλη τάξη σε αυτόν τον πληθυσμό. Λίγο αργότερα, αυτοί οι λεγόμενοι «σεξουαλικοί παρεκκλίνοντες» έγιναν στόχοι ψυχιατρικής, ιατρικής και νομικής παρέμβασης και στη δεκαετία του 1870 καθώς πολλοί άρχισαν να ενώνονται για να πολεμήσουν τις κοινωνικές και πολιτικές επιρροές που προσπαθούσαν να ποινικοποιήσουν τη σοδομία για παράδειγμα και άλλες «παρεκκλίνουσες» πράξεις.

Αξίζει παρόλα αυτά να δούμε μερικά ιστορικά γεγονότα που πιθανόν να έχουν διευκολύνει και προάγει την ομοφοβική συμπεριφορά:

• 1857 – Η ομοφυλοφιλία συνδέεται με αρνητικά προβλήματα ψυχικής υγείας.
• 1859 – Ο Κάρολος Δαρβίνος εισάγει τη φυσική επιλογή, η οποία ωθεί ορισμένους θεωρητικούς να θεωρήσουν την ομοφυλοφιλία ως μειονεκτική και «λάθος».
• 1920 – Ο σοδομισμός ποινικοποιείται από τον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών.
• 1933-1944 – Ομοφυλόφιλοι διώκονται από τους Ναζί.
• 1936 – Ο νευρολόγος και σεξολόγος Albert Moll επιχειρεί να μετατρέψει τους ομοφυλόφιλους σε ετεροφυλόφιλους.
• 1944 – Ο Carl Vaernet, ένας Δανός ενδοκρινολόγος, επιχειρεί να μετατρέψει ομοφυλόφιλους σε ετεροφυλόφιλους στο Buchenwald, ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης.
• 1945 – Παρακρατούνται οι πληρωμές αποζημίωσης για ομοφυλόφιλους επιζώντες του Ολοκαυτώματος.
• 1951 – Η ομοφυλοφιλία ταξινομείται ως ψυχική ασθένεια από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία.
• 1968 – Η ομοφυλοφιλία επαναπροσδιορίζεται ως σεξουαλική απόκλιση από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία.
• 1996 – Υπογράφεται από τον Πρόεδρο Κλίντον ο νόμος υπεράσπισης του γάμου, αποτρέποντας ομοσπονδιακά τους γάμους ομοφυλόφιλων.

Τι υποστηρίζουν τα σημερινά ερευνητικά δεδομένα της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής;

Ο τομέας της ψυχολογίας έχει μελετήσει εκτενώς την ομοφυλοφιλία ως ανθρώπινο σεξουαλικό προσανατολισμό. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση κατέταξε την ομοφυλοφιλία στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) το 1952, αλλά αυτή η ταξινόμηση τέθηκε υπό έλεγχο σε έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας. Αυτή η έρευνα και οι επακόλουθες μελέτες απέτυχαν σταθερά να καταλήξουν σε κάποια εμπειρική ή επιστημονική βάση που να αποδεικνύει την ομοφυλοφιλία ως οτιδήποτε άλλο εκτός από έναν φυσικό και φυσιολογικό σεξουαλικό προσανατολισμό που είναι μια υγιής και θετική έκφραση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Έτσι λοιπόν, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία αποχαρακτήρισε την ομοφυλοφιλία ως ψυχική διαταραχή το 1973. Μετά από ενδελεχή ανασκόπηση των επιστημονικών δεδομένων, η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία ακολούθησε το 1975 και κάλεσε επίσης όλους τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να λάβουν το προβάδισμα στην «άρση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας που εδώ και καιρό συνδέεται με την ομοφυλοφιλία». Το 1993, η Εθνική Ένωση Κοινωνικών Λειτουργών υιοθέτησε την ίδια θέση με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία και την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, ως αναγνώριση των επιστημονικών στοιχείων. Και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο οποίος κατέγραψε την ομοφυλοφιλία στο ICD-9 το 1977, αφαίρεσε την ομοφυλοφιλία από το ICD-10 που εγκρίθηκε από την 43η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας στις 17 Μαΐου 1990.

Έχουν γίνει πολυάριθμες μελέτες που έχουν σχεδιαστεί για να προσδιορίσουν εάν η ομοφυλοφιλία έχει ή όχι γενετική αιτία. Μεταξύ των πιο αξιοσημείωτων ήταν μια σειρά μελετών των Pillard και J. Michael Bailey, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northwestern, που διεξήχθησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και διαπίστωσαν ότι η ομοφυλοφιλία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό βιολογικά και όχι από το περιβάλλον. Οι Pillard και Bailey εξέτασαν πανομοιότυπα και διαφορετικά δίδυμα αδέρφια -καθώς και μη συγγενικά αδέρφια που είχαν υιοθετηθεί- σε μια προσπάθεια να δουν αν υπήρχε γενετική εξήγηση για την ομοφυλοφιλία. Βρήκαν ότι αν ένα πανομοιότυπο δίδυμο ήταν ομοφυλόφιλο, το 52 τοις εκατό των περιπτώσεων ήταν και το άλλο. Το ποσοστό ήταν 22 τοις εκατό για τα αδελφικά δίδυμα, και μόνο 5 τοις εκατό για τα μη συγγενικά υιοθετημένα αδέρφια. Τα ευρήματα των Pillard και Bailey έχουν συζητηθεί τις δεκαετίες που μεσολάβησαν. Ακόμα και σε έρευνες που έγιναν τα επόμενα χρόνια υποστηρίζουν την υπόθεση ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι το αποτέλεσμα ενός πολύπλοκου συνδυασμού των γονιδίων, του περιβάλλοντος και των ορμονών κάποιου και δεν είναι επιλογή, ούτε ο μη ετεροφυλόφιλος τρόπος ζωής (Hodges, Brandon Scott, 2021).  Στα ευρήματά τους, που δημοσιεύθηκαν στο Archives of General Psychiatry, υποστήριξαν ότι δεκαετίες ψυχιατρικής έρευνας σε κοινωνικά και πολιτισμικά αίτια δείχνουν «μικρό μέγεθος επίδρασης και είναι αιτιωδώς διφορούμενες».

Τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας και της κλινικής βιβλιογραφίας αποδεικνύουν ότι οι έλξεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές του ίδιου φύλου είναι φυσιολογικές και θετικές παραλλαγές της ανθρώπινης σεξουαλικότητας καθώς υπάρχει τώρα ένας μεγάλος όγκος επιστημονικών στοιχείων που δείχνουν ότι το να έχεις έναν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό είναι συμβατό με τη φυσιολογική ψυχική υγεία και την κοινωνική προσαρμογή και ότι δεν αποτελεί θέμα επιλογής αλλά ορμονών, γονιδίων και περιβάλλοντος. Κύριο μέλημα της κοινωνίας θα πρέπει να αποτελεί η αφομοίωση των ανθρώπων με διαφορετικές σεξουαλικές επιλογές ως κάτι φυσιολογικό όπως ορίζει και το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 4ης Φεβρουαρίου 2014 σχετικά με τον χάρτη πορείας της ΕΕ κατά της ομοφοβίας και των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου (2013/2183(INI).

Χριστάκη Ελένη – Ψυχολόγος

Κέντρο συμβ/κης & ψυχ/πείας Internus

Πηγές:

Chaux, E., & Leon, M. (2016). Homophobic Attitudes and Associated Factors Among Adolescents: A Comparison of Six Latin American Countries. Journal of Homosexuality, 63(9), 1253-1276. https://doi.org/10.1080/00918369.2016.1151697.

Hodges, Brandon Scott, «Is Sexuality a Choice? An Analysis of the Facts and Factors that Influence One’s Sexual Orientation» (2021). PCOM Capstone Projects. 29. Link: https://digitalcommons.pcom.edu/capstone_projects/29.

PILLARD, R. C., & BAILEY, J. M. (1998). Human Sexual Orientation Has a Heritable Component. Human Biology, 70(2), 347–365. http://www.jstor.org/stable/41465642.

Roggemans, L., Spruyt, B., Droogenbroeck, F. V., & Keppens, G. (2015). Religion and Negative Attitudes towards Homosexuals: An Analysis of Urban Young People and Their Attitudes towards Homosexuality. YOUNG, 23(3), 254–276. https://doi.org/10.1177/1103308815586903.

Ομοφοβία και διακρίσεις λόγω γενετήσιου προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στα κράτη μέλη της ΕΕ https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-hdgso-report-part2_el.pdf.

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 4ης Φεβρουαρίου 2014 σχετικά με τον χάρτη πορείας της ΕΕ κατά της ομοφοβίας και των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου (2013/2183(INI) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-7-2014-0062_EL.html.