Gaslighting

«Παραείσαι ευαίσθητη / ευαίσθητος», «Πότε το είπα εγώ αυτό;», «Δεν φταίω εγώ που τα παίρνεις όλα τόσο προσωπικά», «Μη τα κάνεις όλα τόσο δραματικά»,  «Εσύ με έφτασες σε αυτό το σημείο», «Όλα στο μυαλό σου είναι»  είναι μερικές από τις φράσεις που συχνά ακούγονται σε σχέσεις μεταξύ ατόμων με χειριστικά χαρακτηριστικά που καταφεύγουν στο gaslighting στοχεύοντας στην συναισθηματική επιβολή και χειραγώγηση.

Ο όρος «Gaslighting»  χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτή τη μορφή συναισθηματικής χειραγώγησης που οδηγεί το άτομο το οποίο υπόκειται σε αυτήν σε μία μόνιμη αμφισβήτηση της μνήμης , της κρίσης του ,  της κατανόησης των γεγονότων , των σκέψεων και των συναισθημάτων  του,  της πραγματικότητας που βιώνει και τελικά της ίδιας του της προσωπικότητας.

Το «gaslighting» δεν έχει κάποιον όρο να αποδίδει με ακρίβεια το νόημα του στην ελληνική γλώσσα , ονοματίστηκε ωστόσο από την ομώνυμη ταινία με τίτλο «Gas light» του 1944, στην οποία ένας άντρας αποπειράται να αποσπάσει από την γυναίκα του τα περιουσιακά της στοιχεία και προσπαθεί αρνούμενος γεγονότα και πράξεις  να την οδηγήσει στην αμφιβολία και την αμφισβήτηση της λογικής και της ακεραιότητας της ψυχικής της υγείας.

Είναι μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που συναντάται ως επί το πλείστον στις συντροφικές – ερωτικές σχέσεις, χωρίς όμως να περιορίζεται μόνο εκεί.  Αποτελεί ένα φαινόμενο που βλέπουμε ότι έχει εισχωρήσει  στο ευρύτερο φάσμα των διαπροσωπικών σχέσεων , είτε μιλάμε για σχέσεις φιλικές, οικογενειακές ακόμα και για σχέσεις επαγγελματικού και συνεργατικού χαρακτήρα.  Είναι μια τεχνική χειραγώγησης που απώτερος στόχος της είναι η επιβολή της εξουσίας και ο έλεγχος πάνω σε  άλλα άτομα με υποβόσκοντα και λανθάνουσα μέσα.

Αποτελεί είτε μια μαθημένη συμπεριφορά πιθανώς μέσα από την πατρική οικογένεια  ή ακόμα και μία απόρροια κάποιου τραύματος που έχει βιώσει το άτομο που χειραγωγεί και το οδήγησε  στην υιοθέτηση ενός διαταραγμένου μοτίβου σύνδεσης και συσχέτισης με τους σημαντικούς του  άλλους . Ένα μοτίβο σύνδεσης βασιζόμενο στην αποφυγή των ευθυνών  και  του συναισθήματος και παράλληλα στην απόπειρα επιβολής της εξουσίας στους άλλους προκειμένου να διατηρηθεί ο έλεγχος των καταστάσεων προς όφελος του.  Άτομα που χαρακτηρίζονται από ναρκισσιστικές τάσεις καταφεύγουν συχνά σε χειριστικές πρακτικές σαν αυτή του «gaslighting».

• Συμπεριφορές ενός «Gaslighter»
• Απόκρυψη πληροφοριών: Αποκρύπτει  πληροφορίες ή αποπειράται να σε παραπλανήσει σκόπιμα για να σε οδηγήσει στην αμφιβολία για τις δικές του αντιλήψεις.
• Άρνηση ότι κάτι που ειπώθηκε ή έγινε προηγουμένως: Αρνείται κάτι που είπε ή έκανε, ακόμα κι αν υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο.
• Υποτίμηση και υποβάθμιση του συναισθήματος: Υποβαθμίζει το συναίσθημά σου κατηγορώντας σε ότι  αντιδράς υπερβολικά ή ότι είσαι πολύ ευαίσθητη / ευαίσθητος, κάτι που μπορεί να σε οδηγήσει στο να αμφιβάλλεις  για τα δικά σου συναισθήματα.
• Δημιουργία αμφιβολίας για τη μνήμη σου: Δημιουργεί ένα κλίμα αμφιβολίας για την μνήμη σου ισχυριζόμενος ότι θυμάσαι τα πράγματα λάθος, ακόμα κι αν δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το γεγονός ότι έτσι έχουν τα πράγματα και οι καταστάσεις.
• Εξαπολύει κατηγορίες για τη δική του συμπεριφορά: Σε κατηγορεί για τις πράξεις ή τα συναισθήματά του, με αποτέλεσμα να σε κάνει να αισθανθείς  ένοχος και υπεύθυνος  για τη συμπεριφορά του.
• Σε κάνει να νιώθεις τρελός: Χρησιμοποιεί τακτικές για να σε κάνει να νιώσεις ότι χάνεις το μυαλό σου ή ότι οι αντιλήψεις σου είναι εσφαλμένες.
• Σε απομονώνει από τους άλλους: Προσπαθεί να σε  απομονώσει από φίλους, οικογένεια και άλλα κοντινά και σημαντικά πρόσωπα, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο τον έλεγχο και τη χειραγώγηση την οποία επιδιώκει να επιτύχει.
• Προβολή: Προβάλλει τις δικές του ευθύνες , ενοχές καθώς και  τις δικές του ανασφάλειες σε σένα, με αποτέλεσμα να αμφιβάλλεις συνεχώς για τις δικές σου αντιλήψεις και εμπειρίες.

Τα βασικότερα σημεία στα οποία στοχεύει  το «gaslighting» είναι η καταρράκωση της αυτοπεποίθησης, της αυτοεκτίμησης του άλλου ατόμου καθώς και η αμφισβήτηση της λογικής του υπόστασης.  Αυτό επιτυγχάνεται μέσω  της διαστρέβλωσης της πραγματικότητας και των γεγονότων, της απόκρυψης της αλήθειας ή της παραπλάνησης , της λογοκρισίας του ατόμου καθώς και της απαξίωσης και της υποτίμησης του συναισθήματος του μέχρις ότου το ίδιο το άτομο να φτάσει στο σημείο να αμφισβητήσει τον  ίδιο του τον εαυτό, να αισθανθεί ενοχικά για το συναίσθημά του και τελικά μη δυνάμενο να αναγνωρίσει την συναισθηματική παγίδα στην οποία έχει υποπέσει, καταλήγει να δεχθεί την πραγματικότητα που του επιβάλλεται.

Το πρώτο βήμα της διαφυγής από αυτή την δύσκολη συναισθηματική κατάσταση που παγιδεύονται τα άτομα που υφίστανται τέτοιου είδους συναισθηματική χειραγώγηση στις διαπροσωπικές τους σχέσεις είναι η αναγνώριση.  Η αναγνώριση και η συνειδητοποίηση είναι πάντα μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία, για αυτό κανείς πρέπει να μάθει να ζητάει και να αποδέχεται την βοήθεια. Βοήθεια από φίλους, από οικογένεια, από κοντινούς ανθρώπους , βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.  Βοήθεια από άτομα που μπορούν να φωτίσουν το μονοπάτι της εξόδου σε μια απόλυτα σκοτεινή στιγμή.  Με τη βοήθεια αυτή το άτομο θα καταφέρει να χτίσει το τείχος της άμυνας του , να  επιμένει στην αλήθεια του, να έχει εμπιστοσύνη στο συναίσθημά του, στην κρίση και την λογική του.

Γιατί αυτό που νιώθεις πάντα έχει σημασία.

Δασκαλάκη Κατερίνα, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια

Κέντρο συμβ/κης & ψυχ/πείας Internus