Ενθαρρύνοντας την αυτονομία των παιδιών

Μπορεί να φαίνεται ασήμαντο να ρωτήσουμε ένα μικρό παιδί αν θέλει το τόστ του καλοψημένο ή όχι, όμως αν σκεφτούμε ότι πίσω από κάθε μικρή επιλογή του παιδιού, βάζουμε ένα λιθαράκι προς την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή του, τότε ίσως να του δίναμε όλο και περισσότερο έλεγχο να ασκήσει στη δική του ζωή. Υποψιάζομαι πως δεν υπάρχει γονιός που να μη θέλει το παιδί του να γίνει υπεύθυνο, ανεξάρτητο και να λειτουργεί αυτόνομα. Ας δούμε λοιπόν μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό στην πρακτική μας καθημερινότητα με τα παιδιά.

• Επιτρέψτε στα παιδιά να κάνουν επιλογές

«Θέλεις να πιεις το χυμό σου στο γυάλινο ή στο πλαστικό ποτήρι»;
«Θέλεις να πάρεις την αντιβίωση πριν ή μετά το φαγητό;»
«Θέλεις να φορέσεις την κόκκινη ή τη μπλε φόρμα αύριο στο σχολείο»;
Ένας ενήλικας μπορεί να δει ότι πίσω από τις ερωτήσεις αυτές κρύβεται μία ψευδαίσθηση ελέγχου (αποφάσισα ότι θα πιεις το χυμό, εσύ διάλεξε το ποτήρι). Προσφέροντας στα παιδιά επιλογές για το πώς ή το πότε θα γίνει εκείνο που εμείς σαν γονείς αποφασίσαμε, τις περισσότερες φορές μειώνεται η δυσαρέσκεια του παιδιού. Αυτό είναι το ένα όφελος. Το δεύτερο είναι ότι το παιδί εσωτερικεύει αισθήματα επάρκειας και μαθαίνει να λαμβάνει αποφάσεις για ζητήματα που αφορούν το ίδιο. Του δίνουμε με αυτόν τον τρόπο μία ευκαιρία να εμπιστεύεται την κρίση του έτσι ώστε αργότερα που θα κληθεί σαν ενήλικας να αποφασίζει για σημαντικά θέματα όπως η δουλειά του ή οι σχέσεις του να νιώθει σιγουριά και αυτοπεποίθηση.

• Δείξτε σεβασμό στην προσπάθεια και στον αγώνα που κάνει ένα παιδί

Συχνά, στην προσπάθειά μας να εμψυχώσουμε το παιδί για να κάνει κάτι του λέμε «Έλα, εύκολο είναι, δοκίμασέ το». Τότε η όποια επιτυχία του παιδιού ακυρώνεται, εφόσον κατάφερε κάτι εύκολο και η όποια αποτυχία γιγαντώνεται, εφόσον απέτυχε σε κάτι απλό. Μερικές φορές βοηθάει να σκεφτούμε ότι για ένα μικρό και άπειρο παιδί το να κάνει κάτι για πρώτη φορά (πχ. να δέσει τα κορδόνια του ή να ανεβάσει το φερμουάρ ή να ξεκλειδώσει την πόρτα) είναι πραγματικά δύσκολο και σπουδαίο και αξίζει την προσοχή μας και την κατανόησή μας.

• Μην του κάνετε πάρα πολλές ερωτήσεις

«Πού πήγες;» ,«Πώς πέρασες στο σχολείο;», «Τι έκανες στο διάλειμμα;», «Τι σας είπε η δασκάλα»; Συχνά οι αμυντικές απαντήσεις που ακολουθούν είναι: «Καλά», «Ήσυχα», «Ω, άσε με ήσυχο» κλπ. Με έκπληξη θα δείτε ότι όταν σταματήσετε να βομβαρδίζετε τα παιδιά με ερωτήσεις, θα αρχίσουν να σας μιλάνε από μόνα τους και να σας μοιράζονται εμπειρίες που εκείνα θεωρούν σημαντικές.

• Αφήστε το να ανακαλύψει μόνο του τις απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει

Όταν ένα παιδί σας κάνει μία ερώτηση, έχει ήδη μέσα του διερευνήσει την απάντηση. Αυτό που χρειάζεται από σας είναι να λειτουργήσετε σαν οδηγός ώστε να εξερευνήσει τις σκέψεις του λίγο παραπάνω. Αν πάρει έτοιμες τις απαντήσεις μπορεί να νιώσει χαζό που δεν το σκέφτηκε εκείνο ή πικραμένο. Ίσως να το βοηθήσουμε περισσότερο αν το ρωτήσουμε τι νομίζει εκείνο πάνω σ’ αυτό και έτσι να συνεχίσουμε το διάλογο.

• Ενθαρρύνετε την αναζήτηση πηγών βοήθειας έξω από το σύστημα της οικογένειας

Το να μάθει το παιδί να αναζητάει βοήθεια και έξω από την οικογένειά του είναι ένα χρήσιμο εφόδιο που θα κουβαλάει εφ’ όρου ζωής. Η γνώση ότι υπάρχει βοήθεια που μπορεί κανείς να αναζητήσει και να λάβει όταν τη χρειαστεί μειώνει τα επίπεδα εξάρτησης του παιδιού και προσδίδει ασφάλεια (πχ, βοήθεια από τη δασκάλα, από το γιατρό, από τον πωλητή κλπ).

• Σεβαστείτε τις μικρολεπτομέρειες της καθημερινής του ζωής

Το πώς ένα παιδί θα χτενίσει τα μαλλιά του, το αν κουμπώσει τα μανίκια του ή το πώς θα ξοδέψει το χαρτζιλίκι του είναι ζητήματα που αφορούν στο ίδιο το παιδί και στον προσωπικό του χώρο. Οποιαδήποτε «βίαιη» κίνηση εκ μέρους μας (το να του ζώσουμε το φανελάκι ενώ εκείνο παίζει) υπονομεύει την αυτονομία του και παραβιάζει τα σωματικά του όρια.

• Αφήστε το παιδί να απαντήσει μόνο του και μη μιλάτε μπροστά του για το ίδιο-όσο μικρό κι αν είναι

Είναι κρίμα το παιδί μας να αισθάνεται ιδιοκτησία και αντικείμενο του γονιού του. Όσο έχει λόγο και είναι παρόν, καλό είναι να του δίνουμε την ευκαιρία να εκφράζει την άποψή του σαν ένδειξη σεβασμού στην προσωπικότητά του.

• Σεβαστείτε την «ετοιμότητα» του κάθε παιδιού

Το παιδί θα κάνει κάτι όταν νιώσει συναισθηματικά και σωματικά έτοιμο κι όχι όταν το πιέσουμε ή το προτρέψουμε να το κάνει. Είναι πάρα πολύ χρήσιμο να εκφράζουμε την εμπιστοσύνη μας προς το παιδί με τη φράση «Όταν θα είσαι έτοιμος κι όταν το αποφασίσεις, είμαι σίγουρος ότι θα …». Η προσδοκία μας αυτή θα δείτε ότι λειτουργεί περισσότερο ενισχυτικά από οποιαδήποτε άλλη προτροπή.
Να θυμάστε ότι επιτρέποντας στα παιδιά να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους, τους δίνουμε το δικαίωμα να παλέψουν με τα δικά τους προβλήματα και να νιώσουν έτσι μέρος της λύσης. Όπως λέει κι ένα ρητό «Όταν πεινάω, τι είναι προτιμότερο: να μου τηγανίσεις το ψάρι ή να μου μάθεις να ψαρεύω»;

Κονιδάκη Ελπίδα – Ψυχολόγος
InterNus – Κέντρο Συμβ/κής & Ψυχ/πείας