- 19/01/2023
- Posted by: antonis
- Κατηγορία: Ψυχολογία
Συχνά φαίνεται ότι τα παιδιά και οι έφηβοι χρησιμοποιούν την τεχνολογία και το διαδίκτυο για μεγάλο μέρος της ημέρας τους. Έτσι, μοιάζει να είναι δύσκολο ειδικά για τους γονείς να ξέρουν που «πέφτει» η «κόκκινη γραμμή» ανάμεσα σε ασφαλή/ωφέλιμη χρήση και υπερβολική χρήση των μέσων τεχνολογίας. Γι’ αυτό και πολλές φορές οι γονείς επισκέπτονται το γραφείο κάποιας/ιου ψυχοθεραπεύτριας/η με έντονη ανησυχία για το ότι δεν ξέρουν πως να διαχειριστούν την νέα αυτή κατάσταση πραγμάτων.
Πότε πρέπει λοιπόν η παρέμβαση θεωρείται αναγκαία και πότε όχι ; Πώς τα ηλεκτρονικά μέσα μπορεί να αποτελούν μια αναπτυξιακή ανάγκη του παιδιού, αλλά και του εφήβου; Ποια είναι τα «ανησυχητικά» σημάδια; Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς προς την διαχείριση του φαινομένου;
Τι αναζητάει κάθε παιδί ανά ηλικιακό στάδιο;
Πριν προχωρήσουμε στην απάντηση των παραπάνω ερωτημάτων, είναι σημαντικό να σας υπενθυμίσουμε τις βασικές ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες των παιδιών. Για να μπορούμε να κατανοήσουμε κάτι, αποτελεί βασική προϋπόθεση το να μπορούμε να του αποδώσουμε νόημα. Έτσι, θα είναι πιο εύκολο να αντιληφθούμε το «μεταμήνυμα της κάθε συμπεριφοράς: τι θέλει να πει το παιδί ή η/ο έφηβος μέσα από την συμπεριφορά, ποιο είναι η λειτουργικότητα, κοκ.
Πιο συγκεκριμένα, οι ανάγκες τις οποίες εκφράζονται από τα παιδιά κατά την πρώιμη εφηβική και εφηβική ηλικία είναι :
- Η δημιουργία ταυτότητας
Βασική ανάγκη, η οποία προσεγγίζεται από το παιδί καθ’ όλη την διάρκεια της ανάπτυξης του ανάλογα με τα μέσα που διαθέτει ανά ηλικιακό στάδιο (π.χ. αισθήσεις, παιχνίδια, κοκ),είναι η ανακάλυψη του εαυτού, η προσπάθεια δηλαδή απάντησης στο ερώτημα του «ποιος/α είμαι».
Η διαδικασία διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, καθώς μέσα από την θέση του εξερευνητή το άτομο αποκτά μια σαφή άποψη για τις αξίες και τις πεποιθήσεις του, τους επαγγελματικούς στόχους και τις προσδοκίες των σχέσεων. Τα παιδιά και οι έφηβοι με ασφαλείς ταυτότητες ξέρουν πού ταιριάζουν (ή που δεν θέλουν να χωρέσουν).
- Δημιουργία αυτονομίας:
Η αυτονομία συνεπάγεται παιδιά και εφήβους που μπορούν να πάρουν πρωτοβουλίες, να αυτό-ρυθμιστούν, να κάνουν επιλογές βάσει του δικού τους συστήματος αξιών (πως δηλαδή ιεραρχούν τις αξίες, ποιες είναι σημαντικές και ποιες όχι) και των επιθυμιών τους. Είναι η συνθήκη εκείνη που τους επιτρέπει να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους.
- Εδραίωση οικειότητας:
Όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτων ηλικίας για να εξελιχθούν χρειάζονται σχέσεις που θα περιγράφονται από τρυφερότητα, αγάπη, ειλικρίνεια, φροντίδα και εμπιστοσύνη. Μέσα στις σχέσεις μαθαίνουμε πως να είμαστε ολάκεροι αφουγκραζόμενοι όχι μόνο τις προσωπικές μας ανάγκες, αλλά και των υπόλοιπων μελών.
Για τα παιδιά επομένως οι φίλοι είναι το πρώτο πεδίο διερεύνησης του σχεσιακού εαυτού. Άλλωστε οι έφηβοι και τα παιδιά ανθίζουν μέσα σε κοινότητες, εκεί όπου το «μαζί» έχει την δική του φωνή. Μέσα στις ομάδες λοιπόν τους προσφέρεται η δυνατότητα να δοκιμάσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες.
- Αποτελεσματικότητα:
Για να μπορούν να συμβούν όλα τα παραπάνω και το παιδί να διεκδικήσει το όραμα του, θεωρείται αναγκαία η αίσθηση ότι «μπορώ να τα καταφέρω». Η πεποίθηση ότι αξίζουν χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουν κάτι – αξίζουν ως υπάρξεις και όχι ως ιδιότητες- θα τους ενθαρρύνει να εντοπίσουν τα δυνατά τους σημεία, τους διαθέσιμους πόρους, τους τομείς που επιθυμούν να επιτύχουν και εν τέλει να καταφέρουν να είναι αυτό που θέλουν να είναι.
Πως τα ηλεκτρονικά μέσα βοηθούν στην κάλυψη των παραπάνω αναγκών;
Μετά από αυτή την σύντομη υπενθύμιση κάποιων εκ των κύριων συναισθηματικών αναγκών της παιδικής και εφηβικής ηλικίας ίσως είναι πιο εύκολο για εμάς τους ενήλικες να δώσουμε μια ερμηνεία της χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων.
Τι είναι δηλαδή εκείνο που κάνει τα παιδιά να προτιμούν να παίξουν στο Playstation, αντί να βγουν έξω για μπάλα;
Μα δεν είναι τίποτε άλλο από την … σύνδεση!
Γι’ αυτό μοιάζει να έχουν μια τόσο υψηλή θέση στην πυραμίδα των παιδιών.
Όταν ο σύγχρονος κόσμος τρέχει με ιλιγγιώδεις ταχύτητες για να προλάβει, δεν γίνεται τα παιδιά και οι έφηβοι να μείνουν έξω από αυτό. Καλούνται να προσαρμοστούν. Είναι ως εκ τούτου αδύνατον να περιμένουμε να επιλέξουν την αλάνα έναντι του playstation, την στιγμή που η πλειονότητα των φίλων τους το κάνει. Μια διαφορετική στάση θα έχει ως άμεση συνέπεια την απομάκρυνση τους από την ομάδα των συνομιλήκων, κατάσταση που θα φέρει σύγχυση και υψηλά επίπεδα άγχους. Η ταύτιση με τους ομότιμους είναι εκείνη που ανοίγει τον δρόμο προς την σύνθεση της ταυτότητας του εαυτού. Τα ηλεκτρονικά είναι εκείνα επομένως που τους… ενώνουν, κάτι σαν τον συνδετικό κρίκο της γενιάς τους. Επιπλέον, το διαδίκτυο τους επιτρέπει να μένουν κοντά στην πληροφορία, να ενημερώνονται, να μοιράζονται, να μαθαίνουν, ακόμα και να επαναστατούν! Τα παιδιά και οι έφηβοι του σήμερα έχουν ανάγκη να μπορούν να είναι πρωταγωνιστές και όχι απλοί θεατές. Διεκδικούν την αυτονομία τους και θέλουν η φωνή τους να μπορεί να ακουστεί.
Πως μπορούν οι γονείς να καταλάβουν ότι η «κόκκινη» γραμμή έχει ξεπεραστεί;
Τώρα που κάπως καταφέραμε να πλαισιώσουμε την χρήση των ηλεκτρονικών μέσων, ώστε να μην φαντάζει ως μια μόνιμη απειλή, μπορούμε να περάσουμε στο πότε η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα και το διαδίκτυο δεν είναι μέρος των αναπτυξιακών αναγκών, αλλά παίρνει την μορφή κατάχρησης, οπότε και η παρέμβαση κρίνεται απαραίτητη.
Σε αυτό το σημείο συνεπώς ο φακός θα στραφεί όχι μόνο στις ώρες ενασχόλησης, αλλά κυρίως στην ποιότητα της ενασχόλησης.
Ας δούμε τώρα μερικά από τα σημάδια που μας προειδοποιούν ότι η «κόκκινη γραμμή» ίσως έχει ξεπεραστεί:
- Άγχος, κατάθλιψη ή ευερεθιστικότητα όταν η πρόσβαση ηλεκτρονικά μέσα διακόπτεται
- Εμφάνιση δυσκολιών στο σχολείο, όπως η πτώση των βαθμών, ύπνος στην τάξη, σχολική άρνηση, κοκ
- Η σκέψη επικεντρώνεται στο πότε θα έχω πρόσβαση, τι θα κάνω τότε
- Παραμέληση της διατροφής και του ύπνου προκειμένου να μην χάσει ώρες ενασχόλησης
- Τα ηλεκτρονικά μέσα ως τρόπος ανακούφισης από το αρνητικό συναίσθημα
- Αποφυγή δραστηριοτήτων που στο παρελθόν έκανε με ευχαρίστηση
- Κοινωνική απόσυρση
Από τα παραπάνω είναι φανερό πως η ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μπορεί να χαρακτηριστεί προβληματική, όταν γίνεται με τρόπο καταναγκαστικό ή ως προς αλλαγή της διάθεσης – π.χ. μια έφηβη που απορροφάται σε ένα παιχνίδι για να ξεχάσει έναν χωρισμό ή ένα παιδί που στρέφεται στη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να αποφύγει το αίσθημα κατάθλιψης.
Τι θα μπορούσαν να κάνουνoι γονείς και τι θα ήταν καλό να αποφύγουν;
Θα βοηθήσει να αρχίσετε τη συζήτησή σας υπενθυμίζοντας στο παιδί σας ότι το αγαπάτε και ότι ενδιαφέρεστε εκείνο και για όσα ορίζει ως «ευτυχία». Τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά ερμηνεύουν τις ερωτήσεις σχετικά με τη συμπεριφορά τους ως μομφή και κριτική. Χρειάζεται να καθησυχάσετε το παιδί σας ότι σκοπός δεν είναι να το καταδικάσετε/τιμωρήσετε, αλλά να σας εξηγήσει τι συμβαίνει. Επιλέξτε να είστε διάφανοι. Εκφράστε το γεγονός ότι ανησυχείτε για μερικές από τις αλλαγές που έχετε δει στη συμπεριφορά και αναφερθείτε σε αυτές τις αλλαγές με συγκεκριμένα παραδείγματα (π.χ. συχνή κόπωση, μείωση δραστηριοτήτων που του άρεσαν, κ.α.). Μπορείτε ακόμα να προσπαθήσετε να σας βάλει μέσα στον κόσμο του, να γνωρίσετε τι είναι αυτό που το έχει συνεπάρει τόσο πάλι. Αυτό μπορεί να είναι ένα μονοπάτι για να μοιραστείτε ανησυχίες, προβληματισμούς, ενδιαφέροντα. Αν το παιδί σας βλέπει ως μια επικριτική φιγούρα που περιμένει στην γωνία με τη σκέψη «στα έλεγα εγώ», τότε το πιο πιθανό είναι να απομακρυνθεί, έχοντας ενσωματώσει την εικόνα του κακού παιδιού και θεωρώντας ως πολύ περισσότερο ως εχθρό παρά ως σύμμαχο. Προς την αποφυγή αυτής της κατάστασης μπορείτε να θέσετε μαζί με το παιδί ή τον/την έφηβο χρονικά όρια ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά μέσα, τα οποία όμως θα είναι σταθερά και σαφή. Μαζί συν δημιουργείτε τους κανόνες και θεωρείστε συν-υπεύθυνοι για την τήρηση αυτών.
Μαθιουδάκη Μαίρη – Παιδοψυχολόγος
Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας – InterNus